KUDEB Nedir, Nasıl Çalışır?

11 Haziran 2005 tarihinden çıkarılan yönetmelikle, belediyeler bünyesinde kurulması mümkün hale getirilen Koruma, Uygulama ve Denetim Büroları, kısa adıyla KUDEB’lerin, kurulma ve çalışma esasları belirlendi. Amacı “korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek, denetimlerini yapmak olan” KUDEB’lerin Koruma Yüksek Kurulu ilkelerine, koruma bölge kurullarına bağlı olarak çalışması gerekiyor. KUDEB’lerin çalışma prensipleri, görevleri, görev yapacak kişilerin niteliği ve şu şekilde:

Yasal Dayanak
İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek, denetimlerini yapmak üzere koruma, uygulama ve denetim büroları kurulması 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası’nın 5226 sayılı yasanın 13. maddesinde hükme bağlanmıştır. Bu konuda 11 Haziran 2005 tarihinde bir yönetmelik çıkartılarak kısaca KUDEB olarak anılacak olan bu birimlerin kuruluş ve işleyiş esasları ayrıntıya kavuşturulmuştur.

KUDEB Hangi Organa Bağlı Olarak Çalışır?
KUDEB’ler, İl özel idarelerinde imarla ilgili müdürlük, büyükşehir belediyelerinde imar daire başkanlığı ve diğer belediyelerde imar müdürlüğü bünyesinde görev yapar.

KUDEB Nasıl Kurulur?
Büyükşehir belediyeleri ile il özel idareleri herhangi bir başka organdan izin almadan KUDEB kurabilirler. İlçe belediyeleri ile diğer belediyeler Kültür ve Turizm Bakanlığı’na başvurarak talepte bulunurlar. Bakanlıkça, ilçedeki kültür ve tabiat varlıklarının yoğunluğu göz önüne alınarak belediyenin talebi değerlendirilir, uygun bulunursa izin verilir.

KUDEB’in faaliyete geçebilmesi için gerekli mekan ve uzman sağlandıktan sonra, ilgili idarece bakanlığa bildirilir.

KUDEB’lerde görevlendirilen uzmanlar üç ay süre ile ilgili koruma bölge kurulu müdürlüğünde staj yaparlar.

Staj bitiminden sonra KUDEB çalışmalarına fiilen başlanır. Başvurular, bu yönetmelik hükümlerine göre KUDEB’e yapılır.

KUDEB’lerde hizmetleri yürütmek üzere ilgili idarelerce yeterli personel ile gerekli araç ve gereç bulundurulur.

KUDEB uzmanlarının eksilmesi halinde yetki koruma bölge kurullarına geçer.

KUDEB’in Görevleri Nelerdir?
a) Taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarında yapılacak olan tadilat ve tamirat uygulamaları öncesinde yapıyı incelemek ve yapılacak onarıma ilişkin koşulların belirtildiği onarım ön izin belgesini düzenlemek.
b) Taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları, bunların koruma alanları ve sit alanlarında, tadilat ve tamiratların; özgün biçim ve malzemeye uygun olarak gerçekleştirilmesini denetlemek, uygun bulunanlara onarım uygunluk belgesi düzenlemek.
c) Tadilat ve tamirat kapsamında başlanılan onarımlarda esaslı onarım gereğinin saptanması durumunda onarımı durdurarak konuyu belgeleriyle koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletmek.
d) Taşınmaz kültür ve tabiat varlığı parseline bitişik parsellerde ve koruma alanlarında yer alan ve yürürlükteki yasal düzenlemelere göre ruhsatı bulunan tescilsiz taşınmazlardaki tadilat ve tamirat uygulamalarına, varsa koruma amaçlı imar planı koşulları da dikkate alınarak izin vermek ve denetlemek.
e) Koruma bölge kurulları tarafından uygun görülen koruma amaçlı imar planlarının plan hükümleri çerçevesinde uygulanmasını denetlemek.
f) Koruma bölge kurulları tarafından onaylanmış rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine ilişkin uygulamaları denetlemek, projesine uygun tamamlanan uygulamalar için kullanma izin belgesi düzenlemek.
g) Taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile bunların korunma alanlarında koruma yüksek kurulunun ilke kararları, koruma bölge kurulu kararlarına aykırı ve ruhsatsız olarak yapılan inşaatlar ile koruma amaçlı imar planlarında, plana; sitlerde, sit şartlarına aykırı olarak inşa edilen yapılar hakkında imar mevzuatına göre gerekli işlemleri yapmak, uygulamayı durdurarak konuyu belgeleriyle koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletmek.
h) Tescilli kültür varlıklarının mail-i inhidam olmaları halinde can ve mal güvenliğinin sağlanması için gerekli işlemleri yaparak durumu koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletmek.
i) Maliki bulunduğu taşınmaz kültür varlığının onarımını gerçekleştiremeyecek durumda olan maliklere ilgili idarelerce yapılacak mali yardımlar ile ilgili düzenlemeleri gerçekleştirmek.
j) Maliki bulunduğu taşınmaz kültür varlığının onarımını gerçekleştiremeyecek durumda olan maliklere ilgili idarelerce yapılacak teknik eleman yardımında doğrudan görev almak ya da bu görevi üstlenenleri denetlemek.
k) 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayılı büyükşehir belediyesi kanununun 7. maddesi ile 7/12/2004 tarihli ve 5272 sayılı belediye kanununun 14. maddesine göre belediyenin görevleri arasında yer alan kültür ve tabiat varlıkları ile tarihi dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekanların ve işlevlerinin korunmasına yönelik programları hazırlamak, bu amaçla yapılacak uygulamalara ilişkin işlemleri yürütmek,
l) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı kültür ve tabiat varlıklarını koruma kanunu ile 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayılı imar kanunu’na aykırı uygulamaların tespiti halinde ilgili idareye ve cumhuriyet savcılığına bildirimde bulunmak.

KUDEB Nasıl Çalışır?
A.Tadilat ve Tamirat’a İlişkin Hususlar:
1. Tescilli taşınmaz kültür varlıklarında tadilat ve tamirat gerektiren uygulamalarda, uygulamayı gerçekleştirecek olan kişi ya da kuruluş şu belgeleri KUDEB’e bir başvuru ekinde verecektir:
• Yapının maliki olduklarına ilişkin belge,
• Yapının mevcut durumunun fotoğraflar. Bu fotoğrafların özellikle tamir ve tadilat gerektiren bölümleri ayrıntılı olarak göstermesi gerekmektedir.
• Başvuru sahibinin yapacağı uygulamaya ilişkin açıklayıcı bilgiyi içeren bir rapor.
• Başvurusunu KUDEB’e verir. İnceleme sonrasında tadilat ve tamirat öncesi durum fotoğraf gibi belgelerle tespit edilir, yapılacak uygulamaya ilişkin koşulların belirtildiği bir izin belgesi düzenlenir.

2. Bu başvuru KUDEB’in en az iki uzmanı tarafından incelenir. Bu uzmanlardan birinin mimar olması zorunludur.

3. Yapılacak inceleme sonucunda KUDEB uzmanları da fotoğraf ve rapor gibi belgelerle durumu tespit eder ve ön izin belgesi düzenleyerek başvuru sahibine verirler. Yapılacak müdahalelerin "Bakım ve Basit Onarım Nedir?" bölümünde tanımlanan ölçütlere uyması gerekmektedir.

4. Ön izin belgesi verildikten sonra ilgilisi tarafından uygulama başlatılacaktır. KUDEB uzmanları, bu uygulamayı izleyecekler ve ön izin belgesinde yer alan müdahalelerin gerçekleşip gerçekleşmediğini denetleyeceklerdir.

5. Tadilat ve tamirat uygulaması tamamlandıktan sonra, başvuru sahibi uygulamanın tamamlandığını KUDEB’e bildirecektir. Yapılan uygulamalar KUDEB uzmanlarınca incelenecek ve ön izin belgesinde yer alan hususlar doğrultusunda tamamlanmış ise onarım uygunluk belgesi düzenlenecektir.

6. Tadilat ve tamirat kapsamında başlanılan uygulamalarda esaslı onarım gerektiğinin tespit edilmesi halinde uygulama durdurulur ve konu belgeleriyle birlikte koruma bölge kurulu müdürlüğüne bildirilir.

7. Tadilat ve tamiratlar için verilen izinler bir yıl geçerlidir. Bu süre içinde uygulamanın yapılmaması halinde ilgili kişi ya da kuruluş KUDEB’e yeniden başvurmak zorundadır.

8. KUDEB, tescilli I. grup yapıların tadilat ve tamiratlarına izin vermeden önce koruma bölge kurulundan bilimsel görüş alır. I. grup yapılar, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun ilke kararına göre "toplumun dini, sosyal, ekonomik ve kültürel ortak gereksinimlerini karşılayan, yapıldıkları dönemin mimari ve sanat anlayışını yansıtan, simgesel anı, anıtsal, izlenim gibi değerleriyle korunması gereken yapılar" olarak tanımlanmıştır. Bu yapılar "anıtsal yapı " olarak da tanımlanır. Cami, han, hamam, kilise, sur duvarları vb. tüm toplum tarafından kullanılan büyük programlı yapılar bu gruba girer. II. grup yapılar ise geleneksel konutları kapsar.

9. Bir alanda sadece taşınmaz kültür varlığı bulunmaz. Bu yapıların yanı sıra, KUDEB’ler Tescilli Kültür Varlığı niteliğinde olmasa da:
•Taşınmaz kültür varlığı parseline bitişik parsellerde,
•Tescilli kültür varlıklarının koruma alanlarında,
•Sit alanlarında yer alan ve yürürlükteki mevzuata göre ruhsatı bulunan yapılarda gerçekleştirilecek tamirat ve tadilatlarla da ilgilenmek durumundadır. Bu durumda, tescilli yapılarda izlenen süreç bu yapılar için de izlenecektir.

B. Koruma Bölge Kurullarınca Onaylanmış Rölöve-Restorasyon Projelerine Aykırı Uygulamalara İlişkin Hususlar:
Koruma bölge kurulları tarafından onaylanmış rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine aykırı uygulamalar varsa bu hususlar KUDEB tarafından saptanır. KUDEB, bu aykırı uygulamaları rapor ve fotoğraflarla belgeleyerek koruma bölge kurulu müdürlüğüne bildirilir. Koruma bölge kurulundan karar gelinceye kadar onarım uygulaması KUDEB tarafından durdurulur.

C. Koruma Amaçlı İmar Planlarının Uygulanmasına İlişkin Hususlar:
Koruma bölge kurulları tarafından uygun görülen koruma amaçlı imar planlarının plan hükümleri çerçevesinde uygulanması sürecinde, plan hükümlerine aykırı uygulamaların belirlenmesi halinde :
• Aykırı uygulama KUDEB tarafından saptanır,
• Uygulama durdurulur,
• Bu konuda rapor ve gereken hallerde fotoğraf ve koruma imar planı örneği de eklenerek bir tutanak hazırlanır koruma bölge kurulu müdürlüğüne gönderilir.
• Konu koruma bölge kurulunda görüşülüp bir karar alınmadan uygulama başlatılmaz.

D. Depreme Maruz Kalan Tescilli Taşınmaz Kültür Varlıkları ile ilgili Hususlar:
Taşınmaz kültür varlıklarından depreme maruz kalan yapılar ile ilgili uygulamalar koruma yüksek kurulu’nun ilke kararları ve konu ile ilgili diğer mevzuat hükümleri dikkate alınarak yürütülür.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma yasasını değiştiren 5226 sayılı yasa’nın 27. maddesi ile 2863 sayılı yasa’nın 21. maddesinde değişiklik yapılmış ve bu Kanun kapsamında tescil edilen taşınmaz kültür varlıkları için 29.6.2001 tarihli ve 4708 sayılı "Yapı Denetimi Hakkında Kanun" hükümlerinin uygulanmayacağı hükmü getirilmiştir.

KUDEB’de Görev Yapacak Kişilerin Niteliği Nedir?
İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve Bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde kurulan KUDEB’lerde mimarlık, şehir planlama, mühendislik, sanat tarihi meslek alanlarından en az birer uzman; arkeolojik sit alanının bulunması halinde alanın özelliğine göre en az bir arkeoloğun görev alması zorunludur.

Uzmanların nitelikleri ve sayıları, KUDEB’in görev alanındaki taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının niteliği ve yoğunluğu göz önüne alınarak belirlenir.

Mimarlık meslek alanından gelen uzmanlardan en az birinin aşağıdaki niteliklerden birine sahip olması gerekmektedir:
a) Üniversitelerin restorasyon lisansüstü programlarından mezun olmak,
b) Üniversitelerin restorasyon lisansüstü programlarında en az üç yıl öğretim elemanı olarak görev yapmak,
c) Kamu kurum ve kuruluşlarında taşınmaz kültür varlıklarının korunması alanında en az üç yıl çalışmış olmak,
d) Taşınmaz kültür varlıklarının onarımı konularında serbest meslek mensubu olarak en az beş yıl çalışmış olmak.

Şehir planlama meslek alanından gelen uzmanın korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmasına yönelik planlama çalışmalarında görev almış olması tercih edilir.

Mühendislik meslek alanlarından gelen uzmanın öncelikli olarak inşaat mühendisi olması tercih edilir.