İstatistik nedir ?

--------------------------------------------------------------------------------

“İstatistik, olayların geçmişi, hali hakkında bizleri aydınlatır ve gelecek hakkında tahminde bulunmamızı sağlar.” diye başlıyor dergimizin 1984 yılının Ekim sayısındaki “İstatistik” başlıklı konu. İstatistiğin bu tanımına bakılırsa ne kadar önemli bir bilim olduğunu anlamak kaçınılmaz olur. Geçmişten yola çıkarak geleceği tahmin etmek ve bu doğrultuda çalışmalar yapmak! Buradan yola çıkarak istatistiğin %99 başarıyı getirebileceğini söyleyebiliriz. Olasılıklar üzerinden çalışılması da özellikle dikkat edilmesi gereken bir konu. Çünkü olasılıkların göz ardı edilmesiyle hata yapılabilir. Örneğin, dergimizin 1971 yılının Eylül sayısındaki "İstatistiklerin Yanıltıcı Tarafları” isimli yazıda, bir doktorun öyküsünden söz edilir. Bir ameliyatınlOO hastanın yalnızca l'inde başarılı olacağını bilen doktor, ameliyat 99 hastasında başarısızla sonuçlandıktan sonra 100. hastasında kesin başarılı sonuç alacağını düşünerek hastasını ameliyat olması için ikna etmeye çalışıyor. Bu gibi yanlışlıklara düşmemek gerekir. Düşüldüğünde de ‘istatistik üçüncü tür yalandır’ diyerek yorum yapmak istatistiğe yapılmış bir haksızlık olur.

İstatistik, insanlar biraraya geldikçe oluşturdukları topluluklarda, nüfus sayımının başlamasıyla ortaya çıkar.Bu çalışmaların Antikçağ'da Mısır’da, Çin’de örneklerine rastlandığı görülür. Bunların ardından Roma’da başlayan düzenli nüfus sa-yımlarıyla çalışmalar devam eder.17. yüzyıla geldiğimizdeyse Alman istatistikçi Gottfriend Achenwall tarafından istatistiğin tanımı yapılır ve veri çözümlemeleri üzerinde çalışılır. “Science of sta-te”de durumun bilimi olarak tanımlanır. 19. yüzyılın başlarında, verilerin toplanması ve sınıflandırılmasıyla ilgili çalışmalar devam eder. Bununla birlikte bu işlerin temel amacının elde edilen bilgilerin genel olarak devlet için kullanılması sağlanır. Ulusal ve uluslararası istatistik kurumları kurularak özellikle nüfus sayımıyla ilgili düzenli bilgi elde etmek için veri toplama-sınıflandırma çalışmaları sürer. 20. yüzyıl süresince sağlıkta, ekonomide ve sosyal hayatta istatistik uygulamaları yoğun olarak kullanılır.

Ünlü istatistikçi Kari Pearson “ki-kare” dağılımını geliştirir. Bioistatistik alanındaki çalışmalara başlar ve istatistiksel analiz yöntemlerini biyoloji alanındaki çalışmalarında kullanır. Ayrıca Galton ile birlikte “Biometrika” adlı çok bilinen bir dergi çıkarır. Hayatlarından kısaca bahsettiğimiz bilim adamlarının yanı sıra birçok istatistikçi ve istatistik alanında çalışmış çalışmakta olan bilim insanları var. 1890-1962 yılları arasında yaşamış olan İngiliz matematikçi ve astronom Ronald Aylmer Fis-her’in istatistik bilimine önemli katkıları olur. İngiltere’de Galton Laboratuvarları’nda çalışmalarına devam ederken deneyler ve gözlemlerle ilgili çalışmalar yapar.

Fisher’in fikri belirli bir deneyin içinden seçilen alt deney gruplarının birbirinden farklı özelliklerde olduklarını göstererek onlar üzerinde çeşitli uygulamaların kullanılmasına dayanır. Bu aynı olmayan alt grupların istatistiksel analizlerinin oluşturulmasında kullanılacak bir yol farklı Çişlerden ya da üslerin kombinasyonlarından etkilenen farklı sonuçların kabul edilmesidir. Fisher ayrıca olasılıklar ve dağılımlar üzerinde de çalışır.

“The Design of Experiments” (Deneylerin Oluşturulması)-1935 ve “Statistical Tables” (İstatistiksel Tablolar) -1947, Fisher’in önemli yayınları arasında yer alır. Altı yıl önce kaybettiğimiz Amerikalı matematikçi ve istatistikçi John VVİlder Tukey ise, zaman serilerini çağdaş bir yaklaşımla istatistikle bağdaştırır.

“Explotary Data Analysis” (Veri Analizi Keşfi) konusunda en tanınmış isimlerden olan Tukey, daha çok farklı öğretim teknikleriyle ve zaman serilerindeki çalışmalarıyla tanınır. İstatistik bilimine önemli katkıları olan ve halen Oxford Üniversite-si’nde öğretim üyeliğine devam eden David Cox, istatistik teorisi ve uygulamaları üzerine çalışır. Çalışmalarını birçok alanda uygulayan Cox, birçok yayın yapar. İstatistiğe önemli katkıları olan bilim adamları daha çok matematik, astronomi, fizik alanlarındaki çalışmalarını istatistiğe uygulayarak katkıda bulunurlar.

Günümüzde istatistik gelişen teknolojiyle ayrı bir önem taşımaktadır. Hükümetler politikalarını belirlerken, tıpta hasta sağaltım (tedavi) yöntemlerinin geliştirilmesinde, ilaçların yan etkilerinin azaltılmasında, ekonomi, kamu yönetimi ve işletme alanlarında istatistik vazgeçilmez hale gelir.

Sayısal bilgilerin toplanılabileceği her alanda da istatistiğin kullanılabileceği düşünülürse istatistiğin önemini anlamak kolaylaşır. Geçmişte yaşananların ve uygulanan yöntemlerin daha etkili ve amacına ulaşacak şekilde ayarlanması istatistiğin doğru kullanımı sonucunda gerçekleşir. Hata payını en aza indirecek şekilde çalışma ve doğru yerde doğru analiz yöntemleri kullanmak gerekir.

Son günlerde artan “....kişiye uygulanan anketlere göre yapılan istatis-tiki sonuçlar....” sözcüklerini içeren cümleler seçimlerin yaklaştığının habercisidir diyebiliriz. İşin bir başka boyutu da düşünülürse kimilerine göre “yalancı bilim” olan istatistik gerçekten de kötü amaçlara hizmet edebilir. Bu tip yaklaşımların olma olasılığını da göz önüne alarak incelediğimiz araştırmaların güvenilirliğini test etmek için de yine istatistiğe gerek duyarız.

Araştırmada bulunan istatistikçi sayısı, bu istatistikçilerin sabır katsayısı ve dürüstlükleri bizim uygulayacağımız dağılımın parametreleri olur. Buradan yola çıkarak olasılık hesabımızı yapar ve güvenilir istaitistiklere ulaşabiliriz!

Dünyada istatistiğin önemi oldukça büyük. Özellikle gelişmiş devletlerin yoğun olduğu batı dünyasında istatistiki bilgiler çok önemli ve çalışmalarının hepsi belli bir sonuca, araştırmaya dayanarak ilerler. Bu yüzden doğru oluşturulan stratejilerle teknolojik ve kamusal alanda daha da gelişmelerinin önüne geçilmesi zordur. Ülkemizdeyse Avrupa Birliği uyum süreci çalışmalarının hızlandığı dönemlerde birçok paket yasayla düzenlemeler yapılmakta. Bunlardan en göze görüneniyse “Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)”nün adının değişip “Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)” olması.

AB ile yaşadığımız bu süreçte çıkarılan paket yasaların uygulanmasının zorluğunu istatistikte de yaşıyoruz. Güvenilir veri toplama sıkıntılarımız sürüyor. Geçtiğimiz yılki “TÜİK İstatistik Araştırma Sempozyumu 2006"'da açık bir şekilde görülmüştür ki özellikle tarımsal alanlarda ve köylerde güvenilir veri toplama, vergiler ve duyarsızlık nedeniyle zordur. Bunların yanı sıra iyi çalışmalar da yapılmıyor değil. TÜİK İnternet sitesini her an güncelliyor ve istatistiki bilgilere kolayca ulaşmamızı sağlıyor. E-devlet kapsamında TÜİK’in yapmış olduğu bu atılımlar yadsınamaz. Sempozyum’da tele-konferans sisteminin kullanılması da gerçekten övmeye değer.