Tarihi Safranbolu Evlerinin Büyüsünü Keşfedin..

alternatif bir tatil seçeneği olabilir sizin için.
tarih kokusu içinde çok eski bir evde konaklama fırsatını kaçırmayın.
kendinizi o yıllarda yaşıyormuş gii hissedeceksiniz.şehrin gürültüsünden kaçıp mutlaka gidilecek yerlerden biri.

Karabük Türkiye'nin kuzeyinde Batı Karadeniz Bölgesi'nde yer almaktadır.

1937 yılında Safranbolu'ya bağlı Öğbeli Köyü'nün bir mahallesi iken 1935 yılında açılan Ankara-Zonguldak demiryolu ile önemini arttırmıştır.

3 Nisan 1937'de Atatürk'ün yönlendirmesi ile İsmet İnönü tarafından, halen Karabük'ün en önemli geçim kaynağı olan Demir Çelik Fabrikası'nın temelleri atılmıştır.

Karabük, 6 Haziran 1995'te, Çankırı'nın Ovacık ve Eskipazar ilçeleri ile Zonguldak'ın Eflani, Safranbolu ve Yenice ilçelerinin birleştirilmesiyle Türkiye'nin 78. ili olmuştur.

SAFRANBOLU EVLERİNE DAİR İLGİNÇ DETAYLAR



Safranbolu evlerinde ve konaklarında ince düşünülmüş detaylar ile şaşırtıcı bir şekilde tarihi evlerde aynı zamanda bugünün modern ülkelerinin bahçeli ev özelliklerine ait detaylar görebilirsiniz. Safranbolu konak ve evlerinin bahçelerinde çeşitli renkte çiçekler ve yeşillikler görebilirsiniz. Bu görüntüsüyle Safranbolu evleri (OSMANLI evleri) adeta bugünkü malikhane olarak adlandırdığımız evlerin 18 ve 19. yüzyıllarının versiyonlarıdır.

Safranbolu konaklarının çoğunun bahçesinde saksılarda çeşit çeşit çiçeklerle bezenmiştir. Hemen hemen hepsinde Safranbolu konaklarının bahçesi küçük su havuzlarına sahiptir. Safranbolu evleri yanından geçen bir yolla bir metre yüksek taş duvar örülerek ayrılmıştır.Bu durum özellikle konaklarda daha ön plana çıkmıştır.Evlerin ve konaklarının büyük tahta porta ( büyük kapı) vardır ve genellikle iki taraflı girişleri vardır. Bu Osmanlıdan kalan haremlik ve selamlık adetinin ev yaşamına yansımasıdır. Safranbolu evlerini ,konak yapan onu herhangi bir evden ayıran özellikleri genellikle 3 katlı ,bahçeli ve genellikle 6 ila 8 odadan oluşmalarıdır.Safranbolu evleri birer müze ev olarak Osmanlı Devletinde yaşamış dedelerimizin günlük yaşamına dair detayları verir bize. Bu konaklarda çekirdek aileden söz edilemez ,büyük aileler vardır.Amcalar,halalar ve gelin de ayrı eve çıkmaz bu aileye dahi olmaktadır.

Safranbolu evleri ve konakları sıra dışı ve mimari hayranlık uyandıracak detaylara sahiptir. Örneğin Safranbolu ev ve konaklarının hiçbiri diğerinin güneş almasını engellemeyecek şekilde tasarlanmıştır. Evler etrafındaki dini yapıları ve resmi kurum binalarına göre cephelenmiştir. Diyebiliriz ki Safranbolu ev ve konaklarının ne yönde olacağını o evin en yakın mesafesindeki resmi yapı ya da bir camii belirlemiştir. Bazı evlerde onlarca dışa açılan tahta pencerelere rastlamak mümkündür. Osmanlı pencerelerini sürekli bizim yaptığımız gibi evin iç tarafına bakan kısmına değil de dış kısmına bakan tarafa açmıştır. Bunu yapmasının temel nedenlerinden biri de evde bir yangın olması durumunda kaçışın ve müdahalenin daha kolay olmasıdır.

Safranbolu evlerinin çatılarındaki detaylara gelince ise bölgenin iklimiyle ilgili bilgilere ulaşırız. Yağışların bolluğu çatıların uzun saçaklarla yapılmasına neden olmuştur.



Safranbolu evlerinin genel özellikleri ve yerleşme planı

Safranbolu İlçe merkezinde 18 ve l9.yy. ile 20.yy. başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır. Bu eserierin 800 kadarı yasal koruma altındadır. Safranbolu'yu ülkemizde ve dünyada ön plana çıkaran en önemli unsur geleneksel Türk mimarisi tarzındaki Safranbolu evleridir. Bu evler bir yandan kentsel konumlarıyla diğer yandan mimarileriyle dikkate değerdirler. Başka bir anlatımla Safranbolu Evleri yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır. Bu nedenle Safranbolu evleri hakkında yeterli bilgi sahibi olabilmek için, yörenin ikliminden başlayarak kültürü; aile yapısı, ekonomisi ve gelenekleri hakkında bilgi edinmek gerekmektedir.

Ticaret bölgesi şehrin merkezinde, pazarlar bu bölgenin hemen çevresinde, çevreyi kirletici etkisi olan demircilik, bakırcılık ve dericilik gibi üretim alanları ise daha alt ve kenar kısımlardadır. Ayrı ayrı kurulan tahıl pazarı, sebze pazarı, hayvan pazarı ve odun pazarında malını paraya çeviren yöre halkı bu pazarların çok yakınında bulunan ve tamamen lonca düzeni ile örgütlenen Yemeniciler, Semerciler, Saraçlar, Manifaturacılar, Demirciler ve Bakırcılar Çarşıları'ndan alışverişlerini yapıp ihtiyaçlarını karşılarlar.

Şehrin ortasında bulunan meydana yönelik yollar ve sokaklar tamamen taş kaplıdır. Anıt eserlerin avluları ve meydanlar da taş kaplıdır.

Evler Safranbolu'nun iki ayrı kesiminde ıplanmış durumdadır. Birincisi "Şehir" e bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesim, ikincisi "Bağlar" diye bilinen ve yazlık olarak kullanılan kesim.

Şehir, yönetim merkezinin bulunduğu Kale, alışveriş merkezinin bulunduğu Çarşı, evlerin bulunduğu Akçasu, Gümüş, Musalla, Kıranköy ve Tabakhane semtlerinden oluşmaktadır. Bu kesim, iklimin olumsuz etkilerine karşı koymuş, alçak rakımlı iki vadinin içindedir. Burada evler birbirine yakın, sokaklar dardır. Bağlar birkaçyüz metre daha yüksekte, hava akımlarına açık ve daha geniş araziler üzerindedir. Hemen hemen herkesin kışlık bir de yazlık evi vardır. Yöre halkının şehirdeki evinde yaşar ve yazın havaların ısınmasıyla Bağlardaki yazlık evine göçer. Ancak "Çarşı"da üretim ve ticaret hayatı yazın da aynen sürer. Safranbolu'da şehrin oluşumunda hem fonksiyonellik ön planda tutulmuş, hem de estetik kaygılar hiçbir şekilde terk edilmemiştir. Fonksiyonellik yönünden konutlarla-kamu binalarının, pazarlarlaşıların yerleşim düzeni, yol-sokakydan yapısı örnek gösterilebilir.

Evlerin yerleşim Düzeni


Tüm evler kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dini yapılara ve anıt eserlere dönüktür. Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kapanmaz. Evlerin yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirlerini izleyecek konumdadır. Safranbolu evlerinin "çevreye saygılı" olarak tasarlandıgı günümüz mimarlarınca sıklıkla vurgulanır. Doğa-insan-ev; sokak-ev, sokak-çarşı ilişkileri son derece düzenli ve dengelidir. Çevreye olduğu kadar komşuya da saygı egemendir. Hiç bir ev diğerinin görüşünü engellemez. Kısacası Safranbolu'da "görünüm hakça paylaşılmıştır".

Yağışlı iklimin evler üzerinde bir başka etkisi de çatılardadır. Yağışların fazlalığı çatıların uzun saçaklı ve mükemmel yapılmalarını zorunlu kılmaktadır. Bunun sonucu olarak Safranbolu evleri için "beş cepheli mimari eser" ifadesi kullanılmaktadır.

Evlerin saçak köşelerine uğur getirmesi için geyik boynuzu asılması geleneği yaygındır.Öte yandan gene evlerin saçağa yakın köşele-rinde sokaktan görülecek yüzeylerinde yada sofa çıkmalarının alınlıklarında arap harferi ile yazılmış bazı dualar ve bazen evin yapılış tarihi yazılıdır. Genellikle barok tür çerçeve içinde ibrik, sürahi, vazo, kandil, armut benzeri biçimler içine "Maaşallah", "maşalla u kane", "ya hafız" yazıları vardır. Tuğra biçiminde "Bismillahür rahman-ür rahim", bazı evterde bu yazı ve bezeme yerine dikine duran mavi renkli bir elips içinde hilal durumunda beyaz bir ay, bazen de beyaz badana üzerinde yanlız mavi bir hilal bulunur. Bu özlü sözlerde evin korumasını Allah'a bırakan bir tevekkül anlayışı vurgulanmaktadır. Evlerin, camilerin, dükkanların, han ve hamamların cephelerindeki kuş evleri ise "sevgi ve merhamet sembolü" niteliğindedir.

Hele bazı işyerlerinin kapı üst pervazında bu yerlerin sigortalı olduğunu belirten "Sigorta Şirketi levhaları" ise ticari kültürü yansıtan ilginç örneklerdendir.

Akla ve insana dönük olarak fonksiyonel bir biçimde tasarlanan evlerin yapımında taş, kerpiç, ahşap ve alaturka kiremit kullanılmıştır. Evin oturtulduğu arsa ne şekilde olursa olsun üst katlarda uygun geometri mutlaka sağlanmıştır.


Bahçeler sokaktan taş duvarlarla ayrılmıştır. Çift kanatlı büyükçe kapılarla bahçeye, bazen de doğrudan eve girilir. İhtişamı daha kapıda görmek mümkündür. Her kapının üzerinde kocaman kilitler, kilitlerin yanında halkalar, kapının çalınması için demir "şakşak" ve mandal düzeneği bulunur. Eve gelen yabancılar kapıyı şakşakla çalarken, dışardan dönen ev halkı mandalla kapının açık olup olmadığını yoklar ve bu sırada çıkan ses gelenin yabancı olmadığını ev halkına bildirirdi. Komşu kadınların kapı çalmada demir halkaları kullanma alışkanlıkları ise gelenin kim olduğunu anlamada hiçbir boşluk bırakmazdı. Çalınan kapı kilitli ise üst katlardan çekilen iple açılırdı.

Harem-selamlık geleneğinin bir sonucu olarak bazı evlerin çift girişi bulunmaktadır. Evin girişinde zemin katta "hayat" var dır. Bu bölüm eğer taş kaplıysa "taşlık" adını alır. Burada ışık almayı sağlayan ve aynı zamanda oduniarın dizilerek hava akimıyla kurutulduğu ahşap kafesten "gliste" mevcuttur. Zemin katlarda ayrıca ahırlar, büyük kazan ocakları ve ambarlar bulunuz.


Üçüncü kat Safranbolu evinde mükeınelliğe varılan noktadır.Bu katta tavanlar daha yüksektir.Odalara sekiz kenarlı bir çokgenden oluşan"sofa"nın (çardak) daha kısa olan dört çapraz kenarından açılan kapılardan girilir.Odaların giriş kapıları köşelerdedir ve giriş kapılarında oda ile doğrudan teması kesen özei ahşap paravana düzeni bulunur. Sofalar ve odaların tavanları ahşap süslemelerle kaplıdır. Her odada sedir düzeni ve çoğu zaman ocak vardır. Oda yan duvarlarında ahşap dolaplar ve sergen yer alır. Odaların her biri bir çekirdek aileyi ya da bir aile yakınını barındırabilecek tüm unsurlara sahip, bağımsız birim olarak tasarlanmıştır. Bu doğrultuda her odada ahşap dolapların (yüklük) içerisiniie bugiinün duş kabinlerini andıran gusülhaneler mevcuttur.

Üst katlara ahşap ustalığının üstün örneklerini sergileyen merdivenlerle çıkılır. İkinci kat diğer katlara göre daha basıktır. Bu katta gerektiğinde yatak odası olarak da kullanılabilen bir mutfak bulunur. Mutfak ile selamlık arasında yemek servisinde kuilanılan silindirik bir ahşap dönme dolap yeralır. Gündelik yaşam orta katta ğeçer. Soğuk kış günlerinde bu katın ısıtılması daha kolay olur.

Evin Sosyal Düzeni

Bir ailede karı kocanın normal olarak iki ya da üç çöcuğu vardır. Erkek evlat evlendirilince ona ayrı bir ev açılmaz, gelin aynı eve getirilir. Amcalar, teyzeler, halalar ve torunların da dahil olduğu aile hep birlikte bir evde yaşarlar. Evin kadınına işlerde yardım etmek amacıyla evlerin çoğunda evlatlık kız bulunur. Daha çok muhtaç durumdaki köylü ailelerinden ve küçük yaşta alınan evlatlık tamamen aileden biri gibi muamele göriir.Evlatlık evin kızı gibi evlendirilir ve ardından yeni bir evlatlık bulunur. Erkek evlatların evden ayrılması daha çok ekonomik yönden yeterli ve güçlü hale gelmeleriyle mümkün olur.

Kalabalık aile yapısının yanında evlerde harem-selamlık ayrımı vardır. Ailelerin sahip olduğu hayvanlar evin zemin katındaki ahırlarda barındırılırlar. Yağışlı iklim nedeniyle kapalı alan ihtiyacı da fazladır. İnsan ve hayvan yiyecekleri, yakacak odunlar hepsi evin uygun bölümlerinde muhafaza edilirler. İşte tüm bunların sonucu olarak Safranbolu evi büyük hacimlidir.

Odalarda oturma düzeni dahi bir hiyerarşiye bağlanmıştır. Sedirin en uygun yeri ailenin en büyüğüne ya da misafıre aittir. Oda girişinde bulunan paravanayı gören noktada ise odaya yapılacak servisi yöneten kişi oturur.

Safranbolu evlerindeki çıkmalar,evin dış görünümünü tek düzelikten kurtardığı gibi, bu çıkmaların yanlarında yer alan pencereler sedirde oturanların sokağı baştan başa görmesine olanak sağlar.

Sofalarda, eyvanlarda ve odalarda zaman zaman kalemişi süslemelere rastlanır. Evlerin pencereleri çok özel biçimde tasarlanmış olup dar ve uzuncadır. Ahşap kanatlı pencerelerde ayrıca "muşabak" denilen kafesler bulunur. Pencere sayıları oda büyüklüğüne göre değişmekle birlikte genellikle fazladır. Bu hem içten geniş bir görünüm saglar, hem dıştan evin görünümüne güzellik kazandırır. Bazı büyük odaların bir cephesinde dört, diğer cephesinde de dört olmak üzere sekiz pencere vardır. Tüm ev göz önünde bulunduruldugunda pencere sayısının çok yüksek oldugu görülür. Pencere perdeleri beyaz, daııtelli ya da delik işlidir.

Mutfak

Yemek mutfaktaki büyük ocaklarda pişirilir ve odalarda yer sofrasında ya da yer bezinde yenirdi.
Mutfak odalarının yakınında her çeşit gıda maddesinin depolanmasına uygun ambarlar bulunmaktadır.
Safranbolu evlerinde abdestlik ve hela için ayrılan bölme iç mekanlardan uzak tutulmuş ve havalandırmanın sağlanabilmesi için dış cephede küçük pencereler bırakılmıştır. Evlerin sokak cephelerinde çeşmeler vardır. Şehirde su kültürü, dönemine göre oldukça ileridir. 5 km mesafeden ve tarihi İncekaya Su Kemeri'nin üzerinden şehre su getirilmiştir. Bir kısım büyük konaklarda havuzlu odalar bulunmaktadır.Pis sular "algun" denen pis su yolu düzenine ya da hela çukuruna akıtılır, bulaşık suları ise bahçeye ya da ayrıca yapılan "çirkef çukuruna" dökülür.

Isınma ve Aydınlanma

Evlerde ısınma ocaklarla sağlanır. Ocaktan alınan közler mangala konarak taşınır. Katlar arasında zaman zaman tecrit malzeınesi kullanılmış olsa da ahşap evlerde ısının muhafazası güçtür. Bu nedenle prensip mekanın değil insanın ısıtılmasıdır. Soba ise son dönemlerde kullanılmıştır.

Aydınlatma aracı gazyağı lambasıdır. Son zamanlarda "lüks lamba" diye tanımlanan, daha büyük boyutlu ve daha fazla ışık veren laınbalar kullanılmıştır.








osmanlı tarihi evleri özellikleri performans ödevi