POMAK KELİMESİNİN ANLAMI ÜZERİNE
pomak ndir ne demektir?
Pomaklar Rodop dağlarında yaşayan ve bir kısmı Balkan savaşları sırasında Türkiye’ye göçmüş Müslüman bir Türk toplumudur. Konuştukları dil olan Pomakça Balkanların parçalanmış kültür yapısına bağlı olarak Türkçe, Bulgarca ve az miktarda Yunanca kelimelerden oluşur. Bu nedenle özellikle Bulgar ve Yunan politikası Balkanlardaki bu Türk toplumunu kendilerine mal etmek yönünde tarihsel verileri çarpıtmaya çalışmaktadırlar.

Gerek Bulgarların gerekse Yunanlıların Pomaklarla ilgilenmeleri onları çok sevdiklerinden ötürü değildir. Hiçbir Pomak Türkü Rodop dağlarında yüzyıllar süren barış ve güvenliğin ardından Balkan savaşı öncesinde Komita hareketleri sırasında anarşi ve huzursuzluk nedeniyle yurtlarını terk edip göçmek zorunda kalmalarını unutamaz.
Dahası hiçbir Pomak Türkünün tarihsel hafızasında Bulgar yada Yunanlının kendisine dost olduğuna dair en ufak bir eğilim kırıntısı yoktur. Ne var ki Bulgar tarihçilerinden başlayıp siyaset adamlarına kadar ısrarla bu çarpıtmalar sürdürülmektedir. Aynı durum Yunanlılar içinde söz konusudur. Yöntem ve amaç her ikisinde aynıdır. Balkanlardaki Türk varlığını mümkün olduğu kadar parçalara ayırmak ve her birine ayrı bir etnik bilinç yapıştırmağa uğraşmaktır.
Pomak kelimesinin anlamı üzerinde bir çok görüşler ileri sürülmektedir. Ancak bunlarda iki görüş kanımızca akla daha yatkındır.
Bilindiği üzere Osmanlı’nın toprak düzeni tımar-has ve zeamet düzenidir. Osmanlı ordusunun bir kısmı barış zamanlarında topraklarını işlerler. Savaş zamanında savaşa giderlerdi. Osmanlı askeri düzeninde “Eşkinci ve Yamak” teşkilatı vardır. 30 kişilik gruplara ayrılan askerlerin 5 tanesi Eşkinci 25 tanesine Yamak denirdi. Eşkinciler savaşa giderler Yamaklar ise onların askeri harcamalarını karşılardı. Eşkincilere başka bir isim olarak “Ellici” denirdi. Savaşa gidenler 50 akçe alır ve bu harcamaları Yamak kalanlar tarafından karşılanırdı. Osmanlının kullandığı eski yazıda yamak kelimesi giderek “Pamak” olarak okunmuş ve bu da Halk ağzında Pomak kelimesine dönüşmüştür. Çünkü Orta Rodoplar şivesinde “a” harfi “oa” sesine dönüşür.
Bunu destekleyen en önemli veri Yamak kelimesinin anlamıdır. “Yamak” yardım eden veya yardımcı demektir. Pomakçada yeralan Pomağa kelimesi de aynı anlamdadır. Yamak kelimesinin Pamak kelimesine dönüşmüş hali ile Pomakçadaki Pomak kelimesinin anlamı aynıdır. Bu teze göre Pomaklar Osmanlı askeri düzeni içinde yer alan kısmen Rodoplarda daha önce var olan Türk toplulukları ile Kısmen Anadoludan Balkanlara göç eden Türklerin karışmasından oluşmuş bir Türk toplumudur.
Zaten Pomak ismi Pomakların kendisine taktığı bir isim olmaktan çok tamamen Balkanlardaki Komita hareketleri sırasında Bulgarların Rodop Türklerine taktığı bir isimdir. Bu isim aslında Rodop Türklerini aşağılamağa yöneliktir. Yani Türklere yardım eden anlamında Bulgarlar tarafından yapılan bir propaganda savaşının sonucudur. Bu tanımlama Rodop Türkleri tarafından iftiharla benimsenmiştir.
İkinci ve çok önemli görüş Türklerin sosyal ve ekonomik hayatında derin izler bırakmış olan Ahilik teşkilatıdır. Anadoludaki Ahilik teşkilatı Rumelinin Osmanlılarca fethinden itibaren Balkanlara taşınmıştır. Ahilik teşkilatı en önce deri ve ayakkabı işleri ile uğraşan debbağ ve kundura esnafının örgütlenmesi ile ortaya çıkmış ve giderek diğer esnafa yayılmıştır.
Ahilik teşkilatı “çırak-kalfa-usta” ilişkisi üzerine kurulmuştur. Bu tanımlama eski Türkçede “Yamak-Halife-Üstad” olarak başlamış ve giderek bu isimler şimdi bilinen haline gelmiştir. Burada ilginç olan Ahilik örgütünde ilk derece olan Yamak yada çırak tanımlamasıdır. Yamak-Pamak-Pomak kelimelerine ait dönüşümün Pomakların Türklüğü yönünde önemli bir kanıt olduğu açıktır.
Ahilik konusu bizi önemli bir tarihsel gerçeği hatırlatıyor. Bulgarlar tarafından Smolyan olarak değiştirilen ve Rodopların en önemli şehri Paşmaklı‘dır. Paşmaklı kelimesi Başmaklı’dan gelmiştir. Başmak ayakkabı demektir. Rodopların ekonomisinin hayvancılığa dayanmaktadır. Hayvancılığa dayalı ekonomik faaliyetlerin başlıcaları dokuma, dericilik ve kunduracılıktır. Başmaklı kelimesi bize buradaki deri ve ayakkabı imalatını kanıtlamaktadır. Buda bizi buradaki esnafın Ahilik tarzında örgütlenmiş olduğunu göstermektedir.
Paşmaklı şehrinin önceki ismi ise Ahi Çelebi’dir. Ahi Çelebi kimdir ? Ahi Ahmet Çelebi, Osmanlı Padişahı II.Selim’in Saray doktoru iken kendisine yararlı hizmetleri nedeniyle dirlik olarak Paşmaklı şehrinin bulunduğu yerler verilmiştir. Ahi Ahmet Çelebi burayı imar etmiş ve buradaki yerleşim yerine Ahi Çelebi ismi verilmiştir. Ahi Çelebi daha sonra Başmaklı ve giderek Paşmaklıya dönüşmüştür.
Ahi Çelebi ismi yine tezimizi oluşturan Ahiliği güçlendirmektedir. Buradaki Osmanlı Türkleri Ahilik teşkilatına bağlı olarak çalıştıklarından bu örgütün ilk basamağı olan yamak ismi giderek yaygınlaşmış olmalıdır.
Bunun bir başka kanıtı Yunan iddialarını oluşturan Pomakların “Agaryan”lardan geldiği tezidir. Yunanlıların Pomak Türklerinin kökenine ilişkin olarak ortaya attıkları Agaryan iddiası da Ahilik örgütü ve Pomak kelimesinin kökeni olan Yamak tezinin bir başka kanıtıdır. Ağaryan kelimesi Ahiyan demektir. Ahiler anlamındadır. Bu dahi Pomakların Ahi örgütüne mensup olduğunun bir başka kanıtıdır.
Böylece Pomak Türklerinin gerek askeri açıdan Osmanlı askeri düzenin Eşkinci-Yamak teşkilatına bağlı oldukları ve gerekse ekonomik açıdan Eski Türk Ekonomik ve Sosyal düzenini oluşturan Ahilik örgütüne bağlı Türk unsurları oldukları şüphesizdir.
Pomak Türklerinin konuştuğu dil olan Pomakçanın içindeki Slav dil unsurlarının varlığı Balkanlardaki etnik grupların yüzyıllardır barış içinde iç içe yaşamalarında aramak gerekir. Unutulmamalıdır ki, Balkanlardaki etnik unsurlar arasındaki sosyal ve ekonomik ilişkiler bu unsurları birbirine çok yaklaştırmış ve kültürel açıdan bir çok alışverişler ve kaynaşmalar olmuştur. Adetler birbirine benzemiş ve her bir Balkanlı Ulusun diline bir çok kelimeler girmiştir.
Balkanlı Ulusların içine girmiş olan Türkçe kelimelere bakıldığında binlerce kelimenin bu dillere yerleşmiş olduğu görülür. Balkanlı ulusların dillerine Türkçe kelimeler girdiği gibi Türkçeye de balkan dillerinden kelimeler girmiştir. Bu durum gayet doğaldır.
Bulgarlar dil açısından Pomakları Bulgar saymaya çalıştıkları gibi aynı gereççe ile Makedonlarında ayrı etnik varlığını inkar etmekte ve onları Bulgar saymaktadırlar. Aynı şeyi Yunanlılarda Pomakların Yunan aslından geldiğini iddia etmekte ve Makedonların etnik varlığını inkar etmektedirler. Bu insan doğasındaki egemenlik içgüdüsünün uluslara yansıyan bir uzantısıdır. Başka ulusları asimile ederek yayılma politikası emperyalizmin özünü oluşturur.
Eğer gerçekten Osmanlı emperyalist olsaydı, bugün balkanlarda hiçbir başka etnik grubun var olmaması gerekirdi. Osmanlı emperyalist değildir. Zira buna Türk milletinin ps...o-sosyal yapısını oluşturan töresi ve İslam dinine olan bağlılığı izin vermez. Bunun en önemli kanıtı Yavuz Sultan Selimin Balkanlarda bulunan 200 bin Bulgar’ı Musul bölgesine göç ettirmek düşüncesine zamanın Şeyhülislamının karşı çıkması ve engellemesidir. Ve yine Bulgarlar unutmamalıdır ki Kültür emperyalisti Ortodoks Patrikliğine karşı Bulgar Kilisesinin bağımsızlığını sağlayan ve bu surette Bulgar milletinin Rumlar karşısında ayakta kalmasını sağlayan Türklerdir.
Tarih gösteriyor ki Balkanlarda huzur ve istikrarı sağlamış olan Pax Ottomana’ya her zamankinden ihtiyaç vardır. Huzur ve barışı sağlayacak yegane güç ise Türklerdir.