Notebook'larda Batarya Nasıl Kullanılmalı ?

Notebook kullanıcılarının en fazla sorduğu sorulardan birisi, "Pilimi ne kadar uzun kullanabilirim ve bunun için nasıl kullanmalıyım?" sorusudur. Bu konuda her kafadan farklı ses çıkar ve kullanıcılar pillerinin performansını mümkün olduğunca uzun süre yüksek seviyede muhafaza etmeleri için ne yapmaları gerektiği konusunda tereddütte kalırlar. Aslında bu konuda bu kadar karmaşa olmasının ve çoğu kullanıcının yanlış düşünüyor olmasının sebebi günümüzde kullandığımız Lityum-iyon pillerden önce kullanılan Nikel-Kadmiyum pillerden kalan alışkanlıklar ve Nikel-Kadmiyum pillerin sahip olduğu bazı eksikliklerin Lityum-iyon bazlı pillerde de olduğunun sanılmasıdır.

Şarj edilebilir bir Li-ion pil için döngü, yaklaşık olarak tam şarj kapasitesine eşit olan kümülatif boşalma miktarıdır. Örneğin, 10 defa % 10 boşalma veya 2 defa % 50 boşalma bir "Döngü"yü ifade eder.

Lityum-İyon piller neden Notebook ve cep telefonlarında tercih ediliyor?

İlk kez 1991 yılında Sony tarafından Notebook'larda kullanılmaya başlanan Lityum-İyon pil teknolojsi, selefi olan ve 1947 yılından beri kullanılan Nikel-Kadmiyum pillere göre her alanda olmasa bile Notebook'lar ve cep telefonlarında kullanım açısından bariz avantajlara sahiptir. Öncelikle Nikel-Kadmiyum ve Lityum-İyon pillerin avantaj ve dezavantajlarını görelim:

Nikel-Kadmiyum pillerin avantajları:

1- Basit ve hızlı bir şekilde doldurulabilirler.

2- Döngü ömürleri fazladır. (Yaklaşık 1000 defa)

3- Dolum sırasında fazla ısınmazlar.

4- Uzun raf ömrüne sahiptirler. (5 yıla kadar depolanabilirler)

5- En sağlam pil çeşitlerinden biridir ve hor kullanılmaya müsaittirler.

6- Ucuzdurlar.

7- Çok çeşitli ebat, şekil ve güçlerde üretilebilirler.

Dezavantajları;

1- Enerji yoğunlukları düşüktür.

2- "Hafıza efekti etkisi" denilen etkiden dolayı dolum yapılabilmesi için tamamen boşaltılmaları gerekir. Ayrıca pil kullanılmasa bile belli periyotlarda bu işlemin tekrarlanması gerekir.

3- İçerdikleri toksik maddeler çevreye zararlıdır.

4- Kendi kendine boşalma süreci hızlıdır. (İlk 24 saatte %10-15 ve takip eden her ay aynı seviyede kayıp)

Lityum-İyon pillerin avantajları;

1- Yüksek enerji yoğunluğu ve daha fazla kapasite.

2- İlk kullanım sırasında herhangi bir özel işlem istemezler. Sadece normal bir dolum yapmanız yeterlidir.

3- "Hafıza efekti etkisi"ne sahip olmadıkları için herhangi bir özel deşarj/şarj prosedürüne ihtiyaç duymazlar.Yani doldurulmaları için boşaltılmaları şart değildir.

4- Benzer boyuttaki Ni-cad pillere göre %35 daha hafiftirler.

5- Kendi kendine boşalım yüzdeleri daha düşüktür.

Dezavantajları;

1- Voltaj dalgalanmalarına karşı hassastırlar ve bundan korunmaları gerekir.

2- En iyi şartlarda depolasanız ve hiç kullanmasanız dahi zamanla ömürleri azalır.

3- Nikel-Kadmiyum pillere göre % 40 daha pahallıdırlar.

4- Döngü ömürleri azdır. (Yaklaşık 300-500 defa)

PİLİN ÖLÜMÜ

Öncelikle bir konuyu açıklığa kavuşturmak gerekiyor: Li-ion piller hem yaşlandıkça hem de kullanıldıkça ölürler ve bu etki birbirinden bağımsızdır. Genel olarak 1 yıl veya 300 döngü sonunda kullanılabilir kapasitesi % 80 veya altına, 2 yıl veya 500 döngü sonuda ise % 50 veya altına düşecektir. Yani hiç kullanamasanız bile 2 yıl sonunda artık % 50 veya altında kapasite ile çalışan bir piliniz olacaktır. Aynı şekilde 500 döngüyü 1 ayda kullansanırsanız da 1 ay sonunda % 50 kapasitesini kullanabildiğiniz ölü bir piliniz olacaktır.Ne kadar mükemmel kullanırsanız kullanın hata va hatta hiç kullanmasanız bile bir pilin ömrü 2-3 yıldır. Bu ömür kesinlikle uzatılamaz

Yani bütün bu makalenin amacı bu ömrü nasıl uzatabileceğinizi anlatmak değil, bu limitlerden daha fazla kayıp yaşamadan pilinizi nasıl kullanabileceğinizi anlatmaktır.

Pilin ölümü ise şöyle olur;

Zamanla, pilin fiili kapasitesi her hücredeki elektrokimyasal yetersizliklerden dolayı azalır. Kapasitedeki bu kayıp (eskime) düzeltilemeyecek bir durumdur; geri döndürülemez. Aşamalı olarak, her hücrede şarj depolamak için gereken elektrokimyasal etkin madde azalır. Bu nedenle, kullanıcının bilgisayar çalışma süresi de kısalır. Bu azalma etkin maddelerin bir çeşit kristalleşmesi veya taşlaşması gibidir.

Pilin ömrünü kısaltan 2 etken vardır: Sıcaklık ve enerji boşaltım hızı.

Li-ion piller için 45°C üzeri sıcaklıklar zaralıdır. (¹Bknz. Arrhenius Kanunu) (²Bu yüzden ısınan Notebook'lar kendilerine zarar verdikleri gibi pile de zarar verirler. Bu yüzden Notebook seçiminde ısınma probleminin olmaması ana belirleyici faktörlerden olmalıdır.)

Yüksek enerji boşaltım hızı da pilin ömrünü azaltır.

Örneğin (Rakamları tamamen atıyorum ama orantı yaklaşık olarak doğrudur) sürekli pil ile oyun oynayan bir kullanıcının pili 3-6 ay sonunda kullanılmaz hale gelirken, sürekli HD film izleyen bir kullanıcının pili 1.5 yıl, pil ile sadece internette dolaşan ve ofis belgeleri ile çalışan bir kullanıcının pili 2 yıl sonunda aynı seviyeye gelecektir. Yani kısaca bilgisayarınızı pil ile kullanırken bilgisayarınızın ne kadar az enerji harcamasını sağlarsanız pilinizin ömrü o kadar uzun olacaktır.

ŞARJ

Günümüzde kullanılan bataryaları şarj etmek oldukça basittir ve "Hafıza efekti etkisi"ne sahip olmadıkları için Nikel-Kadmiyum pillerde olduğu gibi (Tam deşarj) herhangi bir hazırlık gerektirmez. "Kullanmadan önce 8 saat şarj et" türü hurafeler gördüğünüz gibi hala Nikel-Kadmiyum pil kullandığını zanneden kişilerin uydurduğu ve Li-ion piller açısından hiçbir doğruluğu bulunmayan söylemlerdir.(Bknz. Sorular-cevaplar)

Li-ion piller sık şarj olmayı seviyorlar. Bu yüzden pilinizi makul sıklıkla şarj etmeniz piliniz için iyidir.(Dolayısıyla deşarj etmek) Bunun için 1-2 günde bir pilin ortalalama %20-30 enerjisini tüketin ve ardından şarj edin. Fakat bu işlemi yaparken aynı seviyeyi tekrardan kaçının. Örn. bir gün %50 şarj ettiyseniz bir dahaki sefere %20 edin. Daha sonraki sefere %30 gibi... Uzun süre (Özellikle 1 aydan fazla) şarj etmemek pilin ömrünü aşağı çekecektir. Çok sık şarj etmek ise bataryaya zarar vermese bile her döngü batarya ömründen yediği için yine batarya ömrünü kısaltacaktır.

Kısmi şarj bu piller için tam şarjdan daha iyidir.

Örneğin, pilinizi 1 defa tam boşaltıp doldurmaktansa, (1 Döngü) 3 defa %30 boşaltıp doldurmak (Yine 1 Döngü) veya 5 defa %20 boşaltıp doldurmak (Yine 1 Döngü) daha iyidir.

Bu piller 0°C'nin altında kesinlikle şarj edilmez. Bu yapıları gereği pilin patlaması ile sonuçlanabilir. (Askeri veya özel amaçlarla üretilen bazı özel Li-ion piller bu tanımın dışındadır.)

Piyasada bulabileceğiniz ve pilleri normal şarj süresinden çok daha hızlı şarj eden aparatları sürekli kullanmanız pil ömrünü oldukça aşağı çekecektir.

Burada "Deşarj" deyimi kullanıcının bilgisayarı pil ile kullanımı sırasında pilin bitişini tanımlamak için kullanıldı.

Li-ion piller -20°C ve 60°C arasında güvenle ve verimli olarak kullanılabilirler.

60°C üzerinde deşarj edilmemelidirler.

Mümkün olduğunca yavaş deşarj etmek pilin ömrünü uzatacaktır.

Pilin kesinlikle tamamen boşalmasına izin verilmemelidir.Bu pilin kullanılmaz hale gelmesine sebep olacaktır.

Günümüz bilgisayarlarında ki standart kullanım şekli olan "% 100'den %5'e kadar boşalt sonra şarj et" yerine kısmi deşarj etmek Li-ion piller için daha sağlıklıdır.

Sorular-cevaplar;

Bilgisayarı ilk aldığımda batarya ömrünün uzun olması veya bataryaya zarar vermemem için yapmam gereken bir şey var mı?

Hayır. Li-ion piller ilk geldiklerinde yaklaşık % 40 dolulukla gelirler. Direk bu dolulukla kullanabilirsiniz ve ne zaman isterseniz şarj edebilirsiniz. Ama illa içiniz rahat edecekse günlerce bile şarj edebilirsiniz. Bunun da bir zararı olmaz. Unutmayın, pil tam olarak şarj olduğunda, pile giden akım dahili bir koruyucu devre (şarj kontrol) tarafından kesilir. Koruyucu devre pilin güvenli limitleri aşacak kadar şarj olmasını veya boşalmasını engeller. Yani boşuna bekliyor olacaksınız. Yanlış bir uygulama ile batarya ömrüne zarar verebilirmiyim?

Yukarıda "Şarj" ve "Deşarj" bölümünde yaptığım uyarılar dışında hayır. Bataryanızı dilediğiniz dolulukta iken şarj edebilirsiniz ve bu bataryanıza hiçbir zarar vermez. Peki şarj etmeye başladıktan sonra tamamlamam şart mı, başka bir deyişle tam dolmadan şarj işlemini iptal edersem bir zararı olur mu?

Hayır. Li-ion pilleri dilediğiniz seviyeye kadar doldurabilirsiniz ve dilediğiniz bir seviyeye kadar boşaltabilirsiniz. Bunun hiçbir zararı yoktur. Bilgisayarı kullanmadığımda şebeke elektriği ile bağlantısını kesmeli miyim?

Nasıl istiyorsanız öyle yapın bunun bir önemi yoktur. Pil tam olarak şarj olduğunda, pile giden akım dahili bir koruyucu devre (şarj kontrol) tarafından kesilir. Koruyucu devre pilin güvenli limitleri aşacak kadar şarj olmasını veya boşalmasını engeller. Peki pili hiç kullanmıyorsam? Benim Notebook'um sürekli elektriğe bağlı ve pil ile hiç kullanmıyorum?..

İşte burası çoğu kullanıcının kafasının karıştığı nokta. Burada ayrıntılı bir açıklama yapmam gerekiyor: Teknik olarak Li-ion pillerin en uzun "raf" ömrüne sahip olaması için neler gerektiğini yukarıda detaylı bir şekilde anlattım. (Bknz. Depolama) Evet eğer pili bilgisayardan çıkarıp yukarıda anlatılan şartlarda depolarsanız daha uzun bir ömrü olacaktır! Ama bunu kesinlikle yapmayın. Çünkü korumanız gereken pil değil Notebook'tur! Pil bilgisayarınızın sahip olduğu en ucuz ve en kolay değiştirilebilir bileşendir. 100 liralık bir pilin ömrünü % 20 arttırmak için (O da kullanmayarak!!!) bilgisayarınızı pilsiz kullanmak, 50 liraya kıyamadığınız için arabanızın motorunun yağını değiştirmemekle aynı şeydir. İleride acısı kat kat çıkar. Notebook'lar pile sahip oldukları için adaptörleri bilgisayarı enerji kesintilerine karşı çok iyi koruyamayacak şekilde üretilmişlerdir. Bu da pilsiz kullandığınız bir Notebook'un enerji kesilmesine karşı savunmasız olduğu anlamına gelir. Sonuçta siz bir satıcı değilsiniz ve pili depolamak için almadınız. Bu mantıkla düşündüğünüzde yeni aldığınız arabanızı da eskimemesi için garajda bırakmanız gerekir!

Laptop Bataryasının Ömrünü Nasıl Arttırabilirim? Nasıl Kullanmalıyım? Sürekli Şarjda Kalırsa Ne Gibi Sorunlar Ortaya Çıkar? Sürekli Şarjda Kalması İyi Mi? Laptop Bataryası Nasıl Kullanılmalı?