Öz Kavramı - Öz Kavramları Sistemi ( Benlik Tasarımı )

Öz insanın doğuştan getirdiği, yaşamını sürdürebilmesi için gerekli davranışları kazanabilme gizil gücünü ifade eder.
Öz kavramı ise, kişinin özü ile ilgili algılarının bütünleştirilmesi, sistemlendirilmesi ve adlandırılmasıdır.

Öz Kavramının Boyutları

Belli bir özelliğe ilişkin kavramın boyutları şunlardır:
1- Açıklık: Öz kavramının açıklığı, bir özelliğin farkında olma derecesini, özelliğin kesinlik derecesini gösterir.
2- Soyutluk: Bir kimsenin kendini somut terimlerle değil, genel ve soyut terimlerle anlatabilme gücünü gösterir.
3- Gelişmişlik: Özellikleri ifade eden kavramların geliştirilmesi demektir.
4- Kesinlik: Bireyin özellikleri kendisine yüklemedeki gücü ve kararlılığıdır.
5- Kararlılık: Belli bir özelliğe ilişkin olarak oluşturulan öz kavramının zaman boyunca değişmezliğini gösterir.
6- Gerçeklik: Bireyin herhangi bir özelliği hakkında oluşturduğu kavram ile, onu bu özelliği hakkında ölçme araçları ile dıştan elde edilen veriler arasındaki uyuşma derecesini gösterir.
7- Kabul Edilebilirlik: Kişinin sahip olduğu özelliklerden memnun olma, onu benliğin bir parçası sayıp benimseme isteğini belirtir.


Öz Kavramı Sisteminin Boyutları

Burada sözü edilen boyutlar, öz kavramını oluşturan tek tek özelliklerin ortak özelliklerini değil, bunların oluşturduğu sistemin özelliklerini açıklamaktadır.
1- Yapı: Öz kavramı sisteminin içsel olarak farklılaşma derecesini, yani, bazı özelliklerin özü çok iyi tanımlayıcı özellikler olarak algılanışını ifade eder.
2- Kapsam: Farklı yaşantılar geçiren birey, özünün farklı yönlerini anlayabilecektir.
3- Esneklik: Bireyin yeni verileri, yaşantı ürünlerini öz kavramının yapısına katmadaki ve onu özümlemedeki rahatlığını ifade eder.
4- Uyuşum: Öz kavramı sisteminin bağdaşım ve iç tutarlılık olarak adlandırılabilecek özelliğidir.
5- Kendine Özgülük: Kişinin kendini, başkalarını gördüğünden farklı şekilde görüşünü ifade eder.
6- Duygusal Yatırım: Öze atfedilen özelliklerin her birine heyecansal ya da duygusal yatırım miktarını, özelliklerden hangilerinin çatışmalara rağmen savunulmakta, hangilerinin korunmaya çalışılmakta olduğunu ifade eder.

Öz Kavramı ve Meslek Seçimi

Bireyin davranışları, kendisini ve çevresini yorumlayışına göre biçimlenmektedir. Meslek seçimi kararı da, bir davranış olarak bireyin öz kavramından etkilenmektedir. Super� e göre meslek seçimi kişinin özüne ilişkin tasarımlarının mesleki terimler halinde ifade edilmesidir.

Öz kavramını mesleki ifadelere dönüştürülmesi işlemi, iki alana ait, ayrı iki dilin anlaşılması ile incelenebilir.

1- Psikolojik konuşma dili: �Ben� diye başlayan ve bazı sıfatlarla sona eren ifadeler. �Ben zekiyim. Ben güçlüyüm� gibi.
2- Mesleki konuşma dili: Çevrenin bazı meslekler için oluşturduğu basma kalıp fikirlerle, kişinin benimsediği sıfatlar meslek dilini oluşturur.

Psikolojik konuşma dilinin meslek diline dönüştürülmesine örnek:
Bireyin zeka, uyumluluk ve geniş görüşlülük niteliklerine ilişkin öz kavramı, yani psikolojik konuşması � Ben zeki, uyumlu ve geniş görüşlüyüm� şeklinde olsun. Dört mesleğe ilişkin basmakalıp yargıları, mesleki konuşma dili de :

- Doktor : Zeki + Uyumlu + Geniş Görüşlü
- Sanatçı : Zeki + Uyumsuz + Geniş Görüşlü
- Şoför : Zeki + Uyumsuz + Dar Görüşlü
- Kaçakçı : Aptal + Uyumsuz + Dar Görüşlü
biçiminde olsun.

Bireyin psikolojik konuşmasının meslek konuşmasına dönüşmesi şöyle olacaktır:
- Doktor olacağım � Zeki � Uyumlu ve Geniş Görüşlüyüm % 100
- Sanatçı olacağım -Zeki - Uyumsuz ve Geniş Görüşlüyüm.% 67
- Şoför olacağım - Zeki -Uyumsuz ve Dar Görüşlüyüm % 33
- Kaçakçı olacağım -Aptal - Uyumsuz ve Dar Görüşlüyüm % 00

Bu durumda denilmektedir ki, bir kimse öz kavramını değiştirmediği takdirde, öz kavramına çok ters bir mesleği düşünmeyecek, örneğin kaçakçı olmak istemeyecektir.