Windows .NET Framework nedir Ne İşe Yarar?

Microsoft .NET nedir?
Microsoft .NET insanlarin, bilginin, sistemlerin ve cihazlarin iletisimini saglayan bir platformdur. Istemci ve sunucu uygulamalarin yanisira gelistirme araçlarini da kapsamaktadir. Bu olusum içerisinde ayni zamanda:

Web tabanli uygulamarin, web servislerinin ve her türlü uygulamanin gelistirilip çalistirilabildigi bir platform olan .NET Framework de bulunmaktadir. .NET Framework ile uygulamalar iletisim standartlarina(SOAP, XML, HTTP vb ) uygun olarak gelistirilebilmektedir.
Visual Studio .NET gibi entegre gelistirme ortamlarina(Integrated Development Environment - IDE ) ve araçlara sahiptir. Bu araçlar sayesinde .NET Framework ile uygulama gelistirme daha kolay hale gelmekte ve verimlilik maksimum düzeye ulasmaktadir.

Not : Visual Studio .NET'in stabil son versiyonu Visual Studio .NET 2003 olmakla birlikte geçtigimiz Nisan ayi içerisinde Visual Studio.NET 2005'in Beta 2 versiyonu çikmistir. Kod adi 'Whidbey' olan Visual Studio.NET 2005'in son stabil versiyonunun ise Eylül ayinda çikmasi beklenmektedir.
Web servisleri ve web tabanli uygulamalar ile entegre çalisabilen ve bu uygulamalarin kolaylikla yönetilebildigi Windows Server 2003, Microsoft SQL Server ve Microsoft Biztalk Server gibi sunuculari da kapsamaktadir.
Istemci(client ) ve masaüstü uygulamalarin rahatlikla çalisabildigi Windows XP, Windows CE ve Microsoft Office gibi platformlari da kapsamaktadir.

.NET Framework nedir?
Microsoft .NET Framework, uygulamalarin ve web servislerinin insa edilebildigi(build ), yayiminin yapilabildigi(deploy ) ve çalistirilabildigi(run ) bir platformdur.
'Build - Deploy - Run' .NET Framework platformu için üç anahtar kelimedir. Verimliligi yüksek, standartlara uygun ve çoklu dil destegi bulunan bir platformdur. Internet ölçekli uygulamalarin operasyonu ve yayimlanmasi için karsimiza çikan zorluklar .NET Framework'ün sagladigi servisler sayesinde rahatlikla asilabilmektedir. .NET Framework iki temel bölümden olusmaktadir: Common Lanuguage Runtime, Hiyerarsik düzendeki sinif kütüphanesi.

.NET Framework:
20 den fazla programlama diline destek vermekte
Uygulama gelistiricilerin is mantigi(business logic ) içeren kod kismina yogunlasmalarini saglamakta
Güvenli, saglam, yüksek performansli uygulamalarin gelistirilebilmesini saglamaktadir. Eskiye göre; gelistirme, yayimlama ve yönetimin çok daha kolay oldugu bir platformdur.
Desteklenen Programlama Dilleri

APL Fortran Pascal
C++ Haskell Perl
C# Java Language Python
COBOL Microsoft JScript RPG
Component Pascal Mercury Scheme
Curriculum Mondrian SmallTalk
Eiffel Oberon Standard ML
Forth Oz Microsoft Visual Basic

Common Language Runtime (CLR ) nedir?
Common Language Runtime çalisma zamani servislerinden sorumludur. Programlama dillerinin entegrasyonu(language integration ), güvenlik(security ), bellek(memory ), süreç(process ) ve thread(is parçacigi ) yönetimi çalisma zamani servislerindendir. CLR bunun yani sira gelistirme zamaninda da bazi rollere sahiptir, örnegin tip güvenliginin saglanmasi gibi.

Common Language Runtime, .NET Framework ile yazilmis uygulamalarin isletiminden sorumlu bir motor gibi görev yapmaktadir.


CLR'nin sagladigi ve sorumlu oldugu bazi servisler asagida listelenmektedir:

Kod yönetimi(Code Management ): Loading ve Execution
Uygulama belleginin izolasyonu
Tip güvenliginin(type safety ) dogrulanmasi
IL(Intermediate Language ) kodunun dogal makina koduna(native code ) dönüsümünün saglanmasi
Metadata(tipe ait detaylandirilmis bilgiler ) bilgisine erisimin saglanmasi
Yönetilebilir nesnelerin(managed object ) bellek yönetiminin saglanmasi
Kod erisim güvenliginin(code access security ) uygulanmasi
Istisna yönetimi(Exception Management )
Yönetilebilir kodlar, COM nesneleri ve hazir DLL'lerin birbirleri arasinda isletimlerinin saglanmasi
Nesne otomasyonunun saglanmasi
Uygulama gelistiriciler için servislerin saglanmasi(debugging vb. )


Sinif Kütüphaneleri
Temel siniflar; giris/çikis(input/output ), string islemleri, güvenlik yönetimi, ag iletisimi, thread yönetimi, metin isleme ve kullanici arayüz tasarimi gibi standart fonksiyonlari kapsamaktadir.

ADO.NET siniflari; OLE DB, ODBC, Oracle ve SQL Server arayüzleri üzerinden veriye erisimi saglamaktadir. XML siniflari ise XML manipulasyonu, XML veri içerisinde arama yapabilme ve dönüsüm fonksiyonlari gibi temel fonksiyonlara sahiptir. ASP.NET siniflari web tabanli uygulamalar ve web servisleri gelistirebilmek için destek saglamaktadir. Windows Forms siniflari ise masaüstü uygulamalari gelistirebilmeyi saglamaktadir.

Sinif kütüphaneleri, .NET Framework dilleri arasinda ortak, tutarli bir gelistirme arayüzü saglamaktadir.

Common Type System (CTS ) nedir?

CLR içerisine insa edilmis güçlü ve zengin bir tip sistemidir(type system ). Çogu programlama dilinde bulunan tipleri ve bu dillerin operasyonlarini desteklemektedir. Birçok programlama dilinde bulunan tiplerin Common Type System içerisinde gerçeklestirimi yapilmis durumdadir.

Common Language Specification (CLS ) nedir?
Common Language Specification(CLS ), bünyesinde barindirdigi birtakim yapilari ve kisitlari ile kütüphane(library ) ve derleyici(compiler ) yazabilmek için rehberlik yapmaktadir. CLS, yazilan bir kütüphanenin CLS'yi destekleyen diger programlama dilleri ile entegre sekilde çalisabilmesini ve bu diller tarafindan da kullanilabilmesini saglamaktadir. CLS, CTS'nin bir altkümesidir. CLS uygulama gelistiriciler için büyük önem arzetmektedir. Öyle ki bir uygulama gelistirici yazdigi kodun diger kod gelistiriciler tarafindan da kullanilabilir olmasini gözönünde bulundurmalidir. CLS'nin kriterleri ve kurallari gözönünde bulundurularak yazilan bir API(Application Program Interface ), diger programlama dilleri içerisinden kullanilabilmekte, Common Language Runtime tarafindan da isletilebilmektedir.

Microsoft Intermediate Language (MSIL ) nedir?
MSIL islemciden bagimsiz komut setinden olusmaktadir. Bu komut seti içerisinde nesnelerin yüklenmesi, depolanmasi ve initialize edilmesini saglayan komutlarin yani sira ayni zamanda nesneler üzerinde metod çagrimini saglayan komutlar da yeralmaktadir. .NET Framework ile yazilmis bir kaynak kodun derlenmesi sonucu MSIL kodu olusmaktadir. MSIL, Metadata ve CTS sayesinde .NET dilleri arasinda bir bütünlesme saglanmaktadir. MSIL kodun çalistirilmasindan önce varolan MSIL kodu dogal makina koduna(native code ) dönüstürülmektedir. Interpretation dedigimiz yorumlama islemi yapilmaz.

Managed Code ve Managed Data nedir?
Kodun çalistirilabilmesi için gerekli servislerin ve hizmetlerin Common Language Runtime'dan alindigi koda 'Managed Code(Yönetilebilir Kod )' denilmektedir. CLR tarafindan gerekli servis ve hizmetlerin alinabilmesi için yönetilebilir kodun bilgisinin(metadata ) bulunmasi gerekmektedir. Kodun çalistirilabilmesi için çalisma zamaninda bu bilgi CLR tarafindan kullanilacaktir. C#, Visual Basic .NET ve Jscript.Net ile yazilan kodlar yönetilebilir kodlardir. Visual Studio.NET içerisinde yazilan C++ kodu varsayilan olarak yönetilemeyendir. C++ kodunun derleme sonrasi olusan kodun yönetilebilir olmasini saglamak için derleme islemi sirasinda '/CLR' parametresinin de belirtmek gerekmektedir.

Veri(data ) için gerekli yer tahsisinin CLR tarafindan yapildigi veriye 'Managed Data(Yönetilebilir Veri )' denilmektedir. Ayni sekilde veri için bellekte tahsis edilmis yerin tekrar geri alinmasi islemi CLR içerisinde bulunan Garbage Collector tarafindan yapilmaktadir. C#, Visual Basic .NET ve Jscript.Net verileri varsayilan olarak yönetilebilir verilerdir. C# verileri program içerisinde belirtilecek anahtar kelimelerle yönetilemeyen(unmanaged ) veri olarak belirlenebilmektedir. Visual Studio.NET C++ verisi varsayilan olarak yönetilemeyen veridir. /CLR parametresinin verildigi durumda veri yönetilebilir olmaktadir. Ancak C++'in yönetilebilir uzantilari (Managed Extension ) ile yazilan bir sinifin '_gc' anahtar kelimesi ile tanimlanmasi bu siniftan olusturulan nesnelerin yönetilebilir olmasini saglamaktadir. Anahtar kelimeden(_gc ) anlasilacagi gibi veri Garbage Collector tarafindan yönetilmektedir. C++ ile yazilan bu yönetilebilir sinif diger .NET dilleri tarafindan da kullanilabilmekte. Yönetilebilir C++ sinifi özelliklerini bir C# sinifindan kalitim(inheritance ) ile alabilmektedir. Ancak C++ yönetilebilir sinifi kalitim(inheritance ) yoluyla en fazla bir adet siniftan özelliklerini alabilmektedir.