Sesler bize nasıl yardımcı olur?

İlköğretim 5.Sınıf performans ödevleri
Bizler hergün diğer kişilerle ilişki kurabilmek için sesimize ihtiyaç duyarız ve sağlıklı bir ses anlaşılır şekilde iletişim kurabilmemiz için gerekli olan en önemli unsurdur. Buna rağmen bizler hiç farkında olmadan ses çıkartıp konuşurken vücudumuzun bunu nasıl mümkün kıldığını da hiç düşünmeyiz. Aslında sesin nasıl ortaya çıktığı konusunda bilgi sahibi olmamız ses sağlığımızı ve etkenliğini korumamız için önemlidir. İşte u sebeple bu yıl 16 Nisan Dünya Ses Günü’ nde sesinizin nasıl çalıştığını anlayabilmek için birkeç dakikanızı ayrımanızı rice ediyoruz. Aşağıda konuşmak ve şarkı söylemek üzere ses üretmemiz sırasında birarada iş gören vücut bölümlerini ve işlevlerini açıklayan bir özet yer almakta.

Ses oluşumunun ana bölümleri:

Kuvvet Kaynağı: Akciğerleriniz
Titreşim Kaynağı: Gırtlağınız (ses kutusu)
Rezonans kaynağı: Gırtlakta ses tellerinizin üzerinde kalan kısım, burnunuz, ağzınız ve yüz boşluklarınız (sinüsleriniz)
Kuvvet Kaynağı: Sesinizin kuvveti dışarıya verdiğiniz nefesten gelir. Bizler nefes alıdığımızda diyafram kası aşağıya doğru hareket eder ve göğüs boşluğumuz genişleyerek akciğerlerin hava ile dolmasını sağlar. Nefes verdiğimizde ise bunun tam tersi olur, hava akciğerlerden dışarıya boşalır ve bu sırada trakea’ da bir hava akımına yol açar. İşte bu hava akımı gırtlaktaki (ses kutusundaki) ses tellerinde sesin oluşması için enerji verir. Hava akımı ne kadar güçlüyse ses de o kadar güçlü olacaktır. Sesinizi daima iyi bir nefes gücü ile destekleyin, düzgün ve kuvvetli hava akımı oluşturun, sesinizin doğru ve net çıkmasını sağlayın.

Titreşim Kaynağı: Larenks (gırtlak/ses kutusu) nefes borusunun hemen üzerine oturmuş durumdadır. Burada nefes alış sırasında açılıp yutma ve ses çıkartma sırasında kapanan iki adet ses teli bulunur. Biz ses çıkarttığınızda her iki ses teli biraraya gelmiş ve kapalı durumdadır, hava akımı da bu kapanmış olan ses tellerinin arasından geçer. Ses telleri yumuşak yapıdadır ve aralarından geçen hava akımı sayesinde titreşmeye başlarlar. Ses tellei çok hızlı titreşirler (oluşturduğumuz sesin tonuna göre bir saniyede 100 ila 1000 kez). Sesin tonu gırtlak kaslarının hareketleri ile sağlanan ses tellerinin uzunluğuna ve gerginliğine göre belirlenir.

Rezonans Kaynağı: Kaynakta, tek başlarına ses tellerinin kendisinde oluşan ses bir vızıldama gibidir. Ses tellerinin üzerinde kalan tüm yapılar, boğaz, burun ve ağız rezonans sisteminin birer parçasıdır. Bu yapıları bir korno’ nun ya da trompet’ in rezonans yapısına benzetebiliriz. Ses tellerinin titreşimi ile üretilen vızıldama sesi rezonans yolu tarafından değişkliğe uğratılıp şekillendirilir ve kişiye özel olan insan sesini bize kazandırır.

Sesimiz sağlıklı olduğunda yukarıdaki bu üç sistem ahenk içinde çalışarak konuşma ve şarkı söyleme sırasında çaba sarfetmeden ses çıkartabilmemizi sağlar.

sesin yayılmasını önleyebilir miyiz ?

Bizi rahatsız eden istemediğimiz seslere gürültü denir. Gürültüye ses kirliliği adı da verilir.
Teknolojik gelişmeler sonucu hayatımızı kolaylaştıran uçak, helikopter, tren, evlerimizde kullandığımız buzdolabı, televizyon, elektrik süpürgesi gibi araçlar geliştirilmiştir. Bunlar hayatımızı kolaylaştırmanın yanı sıra gürültüye de sebep olur.
Yine teknolojik gelişmeler sayesinde daha az ses çıkaran araçlar ve gürültü önleyici sistemler geliştirilmektedir. Penceremizdeki çift cam sistemleri, otomobillerde kullanılan egzozlar, duvarlar arasına köpük konulması bu yöntemlerden bazılarıdır. Evlerimizdeki halı, perde ve ahşap malzemelerin de ses azaltıcı özelliği vardır.

Ses Hangi Ortamda, nasıl Yayılır?

SES
Kulağın duya bileceği basit titreşimlerdir. İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları,duygu ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları gerekir. Konuşmanın temel öğesi sestir.

Sesin oluşumu ve yayılması

Ses, bir kaynaktan çıkar. Suda oluşan dalgalar gibi etrafa yayılır. Bizler de etrafa yayılan bu sesleri kulaklarımızla işitiriz.

Ses hangi ortamlarda yayılır?


Ses, havada yayıldığı gibi sıvılarda da yayılır.Denizde yaşayan bazı canlılar bu sayede iletişim kurarlar. Fakat ses boşlukta yayılmaz. Örneğin: uzaydaki büyük patlamalarda ses duyulmaz.


Ses Neden Boşlukta Yayılmaz?

Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç duymazlar ve boşlukta da yayılabirler. Mekanik dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek için ortam taneciklerine ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden boşlukta (örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da mekanik dalgalar olduklarından yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarlar. Ses, nesnelerin titreşiminden meydana gelen ve uygun bir ortam içerisinde (hava, su vb.) bir yerden başka bir yere, sıkışma ve genleşmeler şeklinde ilerleyen bir dalgadır. Dolayısıyla ses, bir basınç dalgasıdır.

Sesin Yayılma Hızı

Sesin yayılma hızı havada 20o C de 340 m/sn dir.
Sesin hızı ,ortamın sıcaklığından etkilenir.Sıcaklık arttıkça sesin hızı da artar.Sıcaklık artışı moleküllerin titreşim hızlarını arttırır,dolayısıyla sesin yayılma hızının artmasına sebep olur

Birim zamanda alınan yol hızı verdiğinden sesin yayılma hızı;
Hız: Yol / Zaman
Yağmurlu havalarda şimşek olayı gözlendikten sonra gök gürültüsünü duymamızın sebebi ses hızının ışık hızından daha küçük olmasıdır.
Işık hızı saniyede 3x108 m
Ses hızı saniyede 340 m dir.

Örnek:Aralarında 1700 m uzaklık bulunan iki noktadan birinden çıkan ses diğer noktaya kaç saniyede ulaşır?(Vses= 340 m/sn)

Zaman=Yol/Hız
Zaman=1700/ 340=5 sn

Sesin Oluşması ve Yayılması

SES
Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir. Titreşim, bir cismin ileri geri gidip gelme hareketidir. Ses veren her şey titreşir. Titreşen cisimler ses oluşturur. Ses veren cisimler esnektir. Esnek olan cisimler ses dalgaları meydana getirebilir ve ses dalgalarını iletebilir.
Ses üreten varlıklara ses kaynağı denir.Ses madde değil, enerjidir

SESİN OLUŞMASI VE YAYILMASI
Ses dalgaları titreşim kaynağından enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli ortamlar tarafından iletilir. Bu esnada ortam yer değiştirmez, hareket eden madde değil, hareket enerjisidir.Su yüzeyindeki dalgalar ile havada yayılan ses dalgaları farklıdır. Su dalgalarını gördüğümüz halde, ses dalgalarını göremeyiz. Ses dalgaları havada küresel olarak yayılır. Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında katı-sıvı-gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.
Yani ses boşlukta yayılmaz. Sesin farklı ortamlarda yayılma hızı da farklıdır.
Sesin yayılma hızı bazı etkenlere bağlı olarak değişir.Bunlar;
1- Sesin yayılma hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır.
Sesin 0ºC de havada yayılma hızı 331m/s olduğu halde 20ºC de 344 m/s ‘dir. Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar.
2- Sesin yayılma hızı ortamın cinsine bağlıdır.
Ses katı maddelerde en hızlı, gaz maddelerde ise en yavaştır.
3-Sesin yayılma hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır.
Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma hızı da artar.
Ses oluştuğu ortamlarda dalgalar halinde yayılır.

Titreşen her madde ses oluşturur.Fakat bu oluşan ses dalgaları aynı değildir. Ses dalgalarının bazı özellikleri vardır.Bunlardan biri genliktir. Bir dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısına genlik denir.Bir çukur ve birde tepeden oluşan ( bir dalga boyu) dalgaya da periyot denir.

YANKI: Ses dalgalarının bir engele çarptıktan sonra yansıyıp geri dönmesi olayına yankı denir.
Bir engele ses dalgalarını gönderip engelden yansıyan sesin, tekrar geri dönmesi arasında geçen süreden engelin uzaklığı tespit edilir.
Gemilerde deniz derinliğinin saptanması, balık sürülerinin izlenmesi,batık gemilerin yerinin saptanması için sonar cihazları kullanılır. Sonar cihazları suyun sesi iletmesi sayesinde çalışır.
Yankı olayının gerçekleşmesi için gerekli en küçük uzaklık 20ºC de yaklaşık 17 metredir. Engelle aramızdaki uzaklık 17 metreden küçük ise, yansıyıp geri dönen ses dalgalarını ayırt edemeyiz.

REZONANS:Bir ses kaynağından yayılan ses dalgaları çevredeki bazı ses kaynaklarını etkileyerek titreştirebilir.
Frekansları aynı olan kaynaklardan biri titreştirildiğinde, diğer ses kaynağının etki ile titreşmesi olayına rezonans denir.

SESİN ÖZELLİKLERİ
Bir sesi, başka bir sesten ayıran özellikler vardır.Sesin özellikleri şunlardır:
1-Sesin şiddeti
2-Sesin yüksekliği
3-Sesin tını

1-SESİN ŞİDDETİ:
Sesin uzaktan veya yakından duyulabilme özelliğidir.Uzaktaki birine sesimizi duyurabilmemiz sesin şiddetine bağlıdır.Ses dalgalarında genlik ne kadar büyük olursa sesin şiddeti de o kadar büyük olur. Ses şiddetine gürlük de denir.
Ses şiddeti birimi desibeldir(dB).Yani sesin bir dalga boyundaki gücüdür.

GÜRÜLTÜ:Düzensiz frekanslı sesler gürültü olarak adlandırılır. Bir sesin gürültü olup olmadığı ses düzeyine bakılarak belirlenir. Ses düzeyi, ses şiddeti ile ilgilidir.
İşitilebilen en hafif şiddetindeki ses 0 (sıfır) desibel olarak kabul edilir. Buna işitme eşiği denir. Normal konuşma sesi 30-60 dB arasındadır.
Bazı seslerin şiddeti şu şekilde belirtilebilir.
0db İnsanın duyabildiği en düşük ses şiddeti
60 dB Normal konuşma veya daktilo sesi
90 dB Kamyon sesi veya çim biçme makinesi sesi
100 dB Asfalt delme makinesi
115 dB Konser veya barlarda yüksek sesli müzik
140 dB Jet uçağı sesi
Genel olarak 85 dB üzerindeki sesin kulağa zararlı olacağı kabul edilir

2-SESİN YÜKSEKLİĞİ:İnce sesi kalın sesten ayıran özelliktir.Bir sesin ince veya kalın olması, o ses kaynağının titreşim sayısına bağlıdır.
Bir ses kaynağının bir saniyedeki titreşim sayısına frekans denir.Frekans birimi hertz’dir. Hz ile gösterilir. Ses kaynakları çok hızlı titreşirlerse ince (tiz), az titreşirlerse kalın(pes) ses verir.Yani frekansı büyük olan ses, frekansı küçük olan sesten daha incedir.
Titreşen bir telin frekansı;
1- Telin boyuna (Telin boyu arttıkça frekansı küçülür, ses kalınlaşır)
2- Telin gerginliğine (Telin gerginliği arttıkça frekans büyür, ses inceleşir)
3- Telin kesitine (Tel kalınlaştıkça frekans küçülür, ses kalınlaşır)
4- Telin cinsine bağlıdır.
İnsanların duyabileceği ve üretebileceği seslerin belli frekans değerleri vardır.Normal bir insan kulağı 20Hz ile 20000 Hz arasındaki sesleri duyabilir. Frekansı 20000 Hz’nin üstünde olan sese ultrasyon denir.

3- SESİN TINI:
Her ses kaynağı kendine özgü ses çıkarır.Keman sesini mandolinden, kaval sesini flütten ayıran özelliktir. Aynı yükseklikte ve aynı şiddette başka başka müzik aletlerine ait sesleri kulağımız ayırt edebilir.İşte sesin bu özelliğine sesin tını adı verilir.

SES YALITIMI: Gürültüyü oluşturan ses olduğuna göre sesi geçirmeyen ve daha az geçiren maddelerin kullanılması gürültüyü önler.
Günümüzde ses yalıtımı sağlayan malzemeler üretilmektedir. Lastik, pamuk, yün, keçe ve halı gibi maddeler sesi az iletir, yansıtmaz, söndürür.Tahta, demir, bakır, alüminyum, taş ve beton gibi maddeler ise sesi iyi iletir.

SES KAYDI: Ses Kaydeden Araçlar İlk ses kaydı "fonograf" denen bir araçla yapılmıştır. (Thomas Edison tarafından 1877'de icat edilmiştir) Zamanla bu alanda çeşitli araçlar geliştirilmiştir. Gramafon, teyp ve modern stüdyolardaki kayıt araçlarıdır. İlk ses kaydı fonografta sesler, mum silindirlere kayıt yapılıyordu. Dönen taş plaklara kaydedilir.
Sesin banda kaydedilmesiyle ses kaydı gelişti. Sesli bir filmde ses, filmin kenarına kaydedilir. Müzik kasetleri, sesin kaset içinde banda kaydedilmesiyle istediğimiz zaman,kaset çalarla tekrar sese dönüştürmemizi sağlar.

SES İSKANDİLİ
Ses iskandili sesi ölçen bir alettir ses yalıtımında ve yankı oluşumunda kullanılan maddelerden oluşur.Ses iskandili sesi ölçtüğü için ses uzmanlıklarında da kullanılır. Sesi algılayarak ölçer.Yankıları algılayabilir.Buda onu daha çok özelleştiren bir özelliğidir. Gece kulüplerinde zabıtalar sesin şiddetini ölçmek için , sinema, tiyatro, konser salonu gibi mekanların ses yalıtımları, akustik düzenleri için kullanılır.