SARAYBOSNA'DAN VİRANBOSNA'YA YENİBOSNA

Saraylık yeri ve surları
Hepimiz Bahçelievle'de yaşıyoruz. Acaba Bahçelievler'in tahini kaçımız biliyoruz? Yaşadığımız yerin hangi medeniyetlere ev sahipliği yaptığından ne kadar haberdarız? Bahçelievler'in tarihini araştırdığımızda en önemli bölgenin Yenibosna olduğunu gördük. Çünkü tarihi kaynaklardan tesbit edebildiğimize göre Bahçelievler'de en eski yerleşim merkezinin Yenibosna Merkez Mahallesi olduğunu görüyoruz.

Ve Bizans'ta Bahçelievler - Yenibosna

Tarihi araştırmalardan elde ettiğimiz bulgular; bölgenin Haçlı Seferleri sırasında Latin ve Avrupa medeniyetlerine ev sahipliği yaptığını gösteriyor.

Bizanslılar zamanında ise bölge Jeptimun ve Hebdemon adlarıyla anılmaktadır. Jeptimun: Güzel kent, Hebdemon ise verimli toprak anlamlarına gelmekteydi. Bundan Bizanslılar'dan itibaren verimli topraklarıyla anılmış; tarım ve bağcılığın merkezi olmuş; Marmara Denizi'ne yakınlığı sebebiyle rağbet gören yazlık kentlerden birisi haline gelmiştir. Bizans, tarihi boyunca Hebdemon Rumeli'den gelen kervan ve askeri konvoyların İstanbul'a geçiş gözergahı üzerinde bulunmuştur. Topraklarının genişliği, İstanbul'a yakınlığı ve bol suyu sayesinde önemli bir karargah halini almıştır. Bizans döneminde bölgede imparator sarayları, kiliseler ve yazlıklar inşa edilmiştir. Bölge 1204'teki Haçlı Seferleri'nde Latin medeniyetlerince yağma edilmiştir. Bizans halkının şiddetli depremlerden sonra tehlikenin bitimine kadar bölgede konakladığını da yine tarih metinlerinden anlıyoruz. Daha sonra bölgenin yerleşim olarak tamamen terk edilmesiyle taş ve kum ocakları açılmış, çıkarılan taşlarla surların yenilenme işlemi tamamlanmıştır.

İlk akınlarda bölge

Osmanlı orduları 1356 tarihinde Rumeli'ye ayak bastıktan sonra Bizans'a yakınlığı sebebiyle (12 km) buralara yerleşmişlerdir. Bölge 1453 İstanbul'un fethine kadar Osmanlı'nın Rumeli'ye yaptığı seferlerde askeri üs karargah rolünü üstlenmiştir. Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethinden önce Osmanlı ordusu Bahçelievler ve Yenibosna'da konaklamış; askerlerin atları buradaki geniş çayırlıklarda otlatılmıştır. Osmanlı'da fetih sonrası yerleşim sur içine kaydığı için bölge bir kaç küçük köy dışında tamamen sahipsiz kalmıştır.

Osmanlı buradaki sahipsiz toprakları vakfetmiş ve Hazine-i Hassanın mülkü saymıştır. Bizans'la başlayıp Osmanlı ile devam eden süreçte bölgenin taş ve kum ocakları olarak kullanılmasına devam edilmiş; çıkarılan taş ve kumlarla imarethaneler, mescit, cami ve çeşmeler inşa edilmiştir. Bölgenin yerleşim yeri olarak tekrar hatırlanması ise Osmanlının son dönemlerine rastlayacaktır.

Peki tarihi bu kadar geçmişe dayanan Yenibosna'nın adı nereden gelmektedir. Bu konuda tarih kaynaklarında pek çok rivayetler mevcuttur. Kesin olarak bildiğimiz Yenibosna'nın ilk adının Saraybosna daha sonra da Viranbosna olduğudur. Peki bu isimler nereden çıkmıştır.

Yenibosna adı nereden geliyor?

Bu konuda birden fazla rivayet var. Bunlardan ilk rivayete göre, Osmanlı İmparatorluğu devrinde, Yoguslavya'dan kaçan prense bu bölge yerleşim alanı olarak tahsis edilmiştir. Prens geldiği kişilerle bu bölgeye yerleştirilmiştir. Şimdiki Yenibosna Merkez Mahallesi İlkokulunun güneybatısında bulunan yere bir saray yaptırırlar. Mahiyetindeki kişilerde sarayın etrafındaki alana evlerini kurarlar. Buraya Yugoslavya'daki Saraybosna'dan esinlenerek Saraybosna adını verirler. Bunu öğrenen zamanın padişahı prensin kendisinden daha güzel saray yaptırmasına ve buraya Saraybosna adı verilmesine çok kızar. Sefaköy'e sarayın karşısına yeni bir saray yaptırır. Buradan Yenibosna'daki saray topa tutulur. Sarayla birlikte köy de yıkılır. Prens öldürülür. Köy harabe halini alır. Bu olaydan sonra Yenibosna Viranbosna adıyla anılmaya başlanır.

Bir diğer rivayete göre ise padişah Bosna'yı ziyaret ettiği sırada güzel bir Boşnak kızı görür ve ona aşık olur. İstanbul'a dönerken bu kızla evlenmiş; kızın ailesini de İstanbul'a getirmiştir. Yenibosna'yı da kızın ailesine yerleşim yeri olarak vermiş ve buraya yaptırdığı saraya yerleştirmiştir. Bölge daha sonra Bosna'dan göçlere sanhe olmuş, Saraybosna adı verilmiştir. Savaşlar sonunda yapılan saray yıkılmış ve köy halkı ise geri göç etmişlerdir. Bölgede kalanlar buraya Viranbosna adını vermişlerdir.

Bir diğer rivayete göre ise bölge, Bosna'daki savaşlarda yararlılık gösteren bir beye tımar olarak verilmiştir. Tımar beyi burada kendine bir saray inşa ettirmiştir. Tımar beyi Bosna'da şehit olduktan sonra askerleri bölgeye Saraybosna adını vermişlerdir. Savaşlar sonucunda sarayın yıkılmasıyla bölgenin adı yine Viranbosna olarak kalır. Üç rivayetin de ortak noktası Saray bosna olan bu yerin uğradığı felaketlerin ardından Viranbosna olmasıdır.

Ve Bulgaristan'dan ilk göçler

Rivayetlerde bahsi geçen sarayın kalıntıları şimdiki Yenibosna Merkez Mahallesi ilkokulunun arkasındadır. Viranbosna adı 1936'da Yenibosna olarak değiştirilmiştir. Yenibosna'daki asıl yerleşme 93 harbi olarak anılan Osmanlı-Rus savaşından sonra Bulgaristan'dan gelen 5-6 ailenin bölgeye yerleştirilmesiyle başlamıştır. Yenibosna savaşta işgal altında kalmıştır. Bu aileler Yenibosna ilkokulunun güney tarafında şimdi sadece kalıntılarının bulunduğu Viransaray'ın yanına yerleştirilmişlerdir. Bu aileler göç edenlerin lakaplarıyla anılır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu aileler Özkaya'lar, Çavuşoğulları, Süleyman ağalar ve Kırcılar'dır. Bölgeye yerleşip tarım ve hayvancılıkla uğraşan göçmenlere Londra asfaltıyla Ayamama deresi arasındaki arazi tapusuz dağıtılmıştır. Tapusuz dağıtılan bu araziler için 1950'li yıllarda bir çok hukuki sorun ortaya çıkmıştır. Cumhuriyetten sonra bölgeye Bulgaristan'dan yeni bir göç dalgası gelmiş bu yeni göçlerle birlikte hane sayısı 40'ı bulmuştur. Bu dönem göç eden aileler Mollalar, Hüseyinler, Gelgeçler, Semerciler ve Pala bıyıklardır. Bunlar köyün alt tarafına yerleşmiş burada muhacir mahallesini kurmuşlardır. Halk verimli toprakları ekip biçmeye ve geçimini çiftçilikten kazanmaya başlamıştır. Daha sonra 1935-1937 yılları arasında balkanlardan göç eden ailelerle yerleşim alanı daha da büyümüş; bu ailelere de şimdiki Kuleli cami yakınındaki Kuleli çiftliğine ait arazi hane başına 25-30 dönüm halinde Ziraat Bankası aracılığıyla dağıtılmıştır. Yerleşim girişimlerinin sonucu olarak Yenibosna'nın en işlek caddesi olan Yıldırım Beyazıt Caddesi bu dönemde açılmıştır. Yenibosna bu devirlerde hala köy havasında iken Bahçelievler'de ise iki katlı, geniş, sıralar halinde bahçeli evler kurulmasına başlanmıştır.

Bahçelievler adı nereden geliyor?


Yenibosna Merkez Mahallesinde
bulunan saraylıktan kalıntılar
Yenibosna İlköğretim Okulu (1972)
Bu evlerden dolayı bölge daha sonraları Bahçelievler olarak anılmaya başlanmıştır. 1933 yılında köye bir cami ve 1940 yılında bir ilkokul yapılmıştır. 1940 yılında nüfusu 350 kişiye ulaşan Yenibosna halkı Londra asfaltının kurulmasıyla yetiştirdiği ürünleri Bakırköy pazarına götürüp satmaya başlamıştır. Londra asfaltı, Avrupa ile ilişkilerin gelişmesi sonucu tren yollarının yetersizliğinden açılmıştır. Yerleşim Londra Asfaltı'nın açılmasıyla yol kenarlarına tanınmıştır. Londra Asfaltının yetersiz kalmasıyla 65'li yıllarda güneyden E-5 karayolu inşa edilmiş; bu yol Bahçelievler'i güneyden sınırlamıştır. Önce Altınyıldız kumaş fabrikası, ardından Halkalı'da bir yem fabrikasının kurulmasından sonra Yenibosna'daki muhtarlık eliyle sanayi için ucuz arazi satışının başlaması çevrede yavaş yavaş sanayi faaliyetlerinin belirlemesine neden olmuştur. Sanayi faaliyetlerinin bu alanı seçmelerine neden olan etkenler Londra asfaltının sağladığı ulaşım kolaylığı, sanayi için bol ve ucuz arazinin varlığı ve işçi sağlanmasındaki kolaylıklardır.
Yenibosna (1972)
Kuleli'de yapılan SEK inşaatı


Yenibosna belediyelik oluyor

Yenibosna 1972 yılında belediye haline gelmesine rağmen sanayi tesislerinin, konutların ve tarım dışı faaliyetlerin araziden plansız yararlanmaları sürmüş, hızlı nüfus artışının da buna eklenmesiyle sonuçta ortaya konut sorunu ve altyapı yetersizliği gibi bir çok şehirsel sorun ortaya çıkmıştır. Özellikle 1970'ten sonra sanayi tesislerinin çoğalması, yerleşmenin mekansal olarak genişlemesine yol açarken tarımsal alanda çalışan halk sanayiye yönelmiştir. Bu tarihlerden sonra Yenibosna plansız yapılaşmadan su ve kanalizasyon gibi altyapı yetersizliklerine kadar çözümlenmesi gereken bir dizi ağır sorun barındıran İstanbul'un plansız yapılaşmasıyla genişlemesinin en güzel örneği de Yenibosna'da görülür. Günümüzde Yenibosna Bahçelievler Belediyesi sınırları içinde kalmaktadır. 1992 tarihinde Bahçelievler, Bakırköy Belediyesinden 3806 sayılı kanunla ayrılıp ilçe oluştur. Son nüfus sayımına göre Bahçelievler ilçesinin toplam 526 bin 520 nüfusu içinde, Yenibosna semtinin 190 bin nüfusu vardır. Bahçelievler ve Yenibosna İstanbul'un Avrupa'ya açılan stratejik öneme sahip bölgeleridir.