1- Ses :
Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluşturduğu tanecikli(maddesel) ortamlarda dalgasal olarak (dalga şeklinde) yayılabilen
enerji türüne ses denir. Ses, titreşimlerden oluşan bir enerji türüdür.
• Ses veren her madde veya cisme ses kaynağı denir.
• Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir.
• Sesin oluşabilmesi için mutlaka titreşim hareketinin gerçekleşmesi gerekir.
• Titreşim, bir cismin ileri geri gidip gelme hareketidir. (Ses veren her şey titreşir ve titreşen cisimler ses oluşturur).
• Çevremizde ses çıkaran sayısız varlık vardır. İnsanlar, hayvanlar, taşıtlar, müzik aletleri, şelale, rüzgâr, yağmur ses çıkaran
varlıklardandır.
• Ses kaynağından yayılan ses titreşimleri kulak tarafından duyulabilir. Fakat insan kulağı bütün ses titreşimlerini duyamaz.
(Frekansının uygun olması gerekir)
• İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları, duygu ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları gerekir. Konuşmanın temel öğesi
sestir ve insan sesi de titreşim sonucu oluşur.
• Ses veren ses kaynakları esnektir ve esnek olan cisimler ses dalgaları oluşturabilir veya ses dalgalarını iletebilir.
NOT :
1- İnsanların ses çıkarması da titreşimle olur. Gırtlakta bulunan ses tellerisoluk verme
olayısırasında akciğerlerden dışarı verilen hava ile titreşerek ses çıkmasınısağlar.
2- Sesin Özellikleri :
Sesleri birbirinden ayıran üç özellik vardır. Bunlar sesin şiddeti, sesin yüksekliği ve sesin tınısıdır.
a) Sesin Şiddeti :
Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir. Sesin şiddeti desibel(dB) birimi ile belirtilir. 0 – 60 (dB) arasındakisesler
insan kulağınırahatsız etmez.
b) Sesin Tınısı :
Aynısesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiğifarklılığa sesin tınısı denir. Tını, sesin farklılığını ifade eden bir terimdir.
(Aynı notayı(tonu) çalan bir kemanla bir flüt arasındaki temelfark, tınıfarkıdır ve bu nedenler farklısesler çıkar. Enstrümanların
yapıldığı malzemelerin farklı olması, enstrümanların oluşturduğu sesin farklı bir tınıda olmasınısağlar).
c) Sesin Yüksekliği(Frekansı) :
İnce sesi kalın sesten ayıran özelliğe sesin yüksekliği denir. Ses yüksekliği, ses kaynağının titreşme hızına bağlıdır. Ses kaynakları
hızlı titreştiği zaman sesin yüksekliği artar ve ses ince (tiz) çıkar. Ses kaynakları yavaş titreştiği zaman sesin yüksekliği azalır ve ses
kalın (pes) çıkar.
(Ses kaynağının 1 saniyedeki titreşim sayısına frekans denir. Frekans birimi hertz’dir ve Hz ile gösterilir. Frekansı büyük olan ses
kaynağı ince, frekansı küçük olan ses kaynağı kalın ses verir.)
Sesin yüksekliğises kaynağı olarak kullanılan telin boyuna, gerginliğine, kalınlığın (kesitine) ve cinsine bağlıdır.
• Kalınlıklarıfarklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiğiseslerin yükseklikleri(frekansları) farklıdır. İnce telin verdiğisesin
yüksekliği(frekansı) daha fazladır yanisesi incedir.
• Cinslerifarklı, diğer özellikleri aynı iki telin verdiğiseslerin yükseklikleri(frekansları) farklıdır.
• Gerginliklerifarklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiğiseslerin yükseklikleri(frekansları) farklıdır. Gergin telin verdiğisesin09 04 2012 Ses Nasıl Yayılır? (Konu Anlatımı)
www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?.....dir&KonuID=518 2/5
• Gerginliklerifarklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiğiseslerin yükseklikleri(frekansları) farklıdır. Gergin telin verdiğisesin
yüksekliği(frekansı) daha fazladır yanisesi incedir.
• Uzunluklarıfarklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiğiseslerin yükseklikleri(frekansları) farklıdır. Uzun telin verdiğisesin
yüksekliği(frekansı) daha fazladır yanisesi incedir.
3- Ses Kirliliği:
Sesin abartılı ve gelişi güzel kullanılmasısonucu ses kirliliği ortaya çıkar. Ses kirliliğine gürültü denir. Ses kirliliği insan sağlığı için
çok zararlıdır.
Ses şiddeti birimi desibeldir (dB). İşitilebilen en hafifsesin şiddeti 0 (sıfır) desibel olarak kabul edilir. (Buna işitme eşiği denir).
Normal konuşma sesi 30 – 60 dB arasındadır. (İnsan kulağı, frekansı 20 titreşim/saniyeden küçük olan sesleri işitmez fakat bu
seslerden olumsuz etkilenir. Ses altı denilen bu titreşimlerin etkisinde uzun süre kalan insanlarda sağırlıklar görülmektedir).
4- Sesin Yayılması :
Ses maddesel ortamlarda yayılabilir yanisesin yayılabilmesi için maddesel ortama dolayısıyla taneciklere ihtiyaç vardır. Bu nedenle
ses katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerde yayılır. Boşlukta, maddesel ortam (tanecik) olmadığıses boşlukta yayılmaz.
Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgalarısu dalgalarına benzer ve su dalgaları gibi dairesel(küresel dalgalar şeklinde) olarak
yayılırlar. Ses dalgaları da su dalgaları gibi bir noktadan başlayarak başka bir noktaya doğru hareket eder.
Su dalgalarını oluşturan kaynağın yakınında su dalgaları belirgindir ve su dalgaları kaynaktan uzaklaştıkça daha az belirgin hale gelir.
Ses dalgaları da su dalgaları gibi kaynağa yakın yerlerde şiddetlidir (belirgindir) ve kaynaktan uzaklaşıldıkça ses dalgalarının şiddeti
azalır. Bunun nedeni, kaynağa yakın yerlerde ses dalgalarının enerjisinin fazla olması ve ses kaynağından uzaklaşıldıkça ses
dalgalarının enerjisinin azalmasıdır.
Ses dalgaları ile su dalgaları arasındakifark ise, su dalgaları görünebilir ve su dalgalarısadece suyun yüzeyinde yayılır. Ses dalgaları
ise görünmez ve ses dalgaları her doğrultuda (küresel olarak) yayılır.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları(kaynaktan) enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli ortamlar tarafından iletilir. Ses enerjisi iletilirken
sesin yayıldığı ortamdaki yani tanecikler yer değiştirmez yani yayılmaz. Yayılan yani yer değiştiren madde veya tanecik değil,
hareket enerjisidir.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini titreştirir. Titreşen tanecik etrafındaki diğer
tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır. Ses tanecikten taneciğe yayıldığı için tanecikler arasındaki
boşluk ne kadar az ise sesin yayılma hızı o kadar fazla olur. Yanisesin yayılma hızı en fazla katılara da sonra sıvısonra da
gazlardadır. Fakat ses dalgaları gaz halindeki maddelerde en uzağa gider.
Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında katı – sıvı – gaz
gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.
NOT :
1- Sesin oluşabilmesi için titreşimin belli bir değerde olması gerekir.
2- Ses dalgaları havada 340 m/s yol alır. Suda 1453 m/s hızla yol alır. Katılarda yaklaşık olarak 5000 m/s hızla yayılır.
3- Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te oluşan patlamaların sesi duyulamaz. Bunun nedenisesin yayılması için
maddesel ortam gereklidir. Uzay boşluğunda maddesel ortam olmadığı için Güneş’te oluşan patlamalar duyulamaz.
4- Saat, hava dolu fanusta iken çalarsa sesi duyulabilir. Fakat havası tamamen boşaltılmış fanusta çalarsa sesi duyulamaz. Bunun
nedeni, sesin boşlukta yayılamaması ve sesin yayılabilmesi için maddeye ihtiyaç duymasıdır.
5- İnsanların duyabileceği ve üretebileceğiseslerin bellifrekans değerleri vardır. Normal bir insan kulağı 20Hz ile 20000 Hz
arasındakisesleri duyabilir. Frekansı 20000 Hz’in üstünde olan sese ultrasonik ses denir.
SORU :
1- Bir kaynağın oluşturduğu ses kulağa nasıl ulaşır?
2- Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te meydana gelen patlamaların sesi niçin duyulamaz? (Sesin yayılabilmesi
için maddesel ortam gereklidir).
3- Durgun suya taş atılınca ne olur? (Taşın suya değdiği noktadan itibaren daireselsu dalgaları oluşur).
5- Sesin Yayılma Hızına Etki Eden Faktörler :
a) Ortam Sıcaklığı :
Sıcaklık arttıkça taneciklerin titreşim hızı yani kinetik enerjisi artacağından sesin yayılma hızı artar. (Sesin 0ºC de havada yayılma
hızı 331m/s olduğu halde 20ºC de 344 m/s‘dir. Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar).09 04 2012 Ses Nasıl Yayılır? (Konu Anlatımı)
www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?.....dir&KonuID=518 3/5
b) Ortamın Cinsi :
Sesin yayıldığı ortamın cinsi, sesin farklı hızlarda yayılmasına neden olur. Sesin hızlı yayılabilmesi için tanecikler arasındaki boşluğun
az ve taneciklerin düzenli olması gerekir.
Sesin yayılma hızı, katı, sıvı ve gazlarda farklıdır. Ses, en yavaş gazlarda, sonra sıvılarda, en hızlı katılarda yayılır. (Katı haldeki
maddelerde de sesin yayılma hızıfarklıdır.)